Η “κατάρα” και του Στρατίου Διός!!!

Ο ναός του Στρατίου Διός!
Πηγή Φωτογραφίας: Ανδρέας Κουτσοθανάσης

Ενώ στην Ελλάδα ο χώρος του Ναού του Διός παρουσιάζει εικόνα εγκατάλειψης, ερημιάς και νέων επιδρομέων, στη Μικρά Ασία, οι τουρκικές αρχές σχεδιάζουν ανάδειξη του Διός Λειψηνού στην Καρία, με εργασίες που επικεντρώνονται στον ναό, την αγορά, το θέατρο, τα λουτρά και τα τείχη- Μία ενδιαφέρουσα περιγραφή του Ναού του Στρατίου Διός από τον δρα καθηγητή αρχαιολογίας Ιωάννη Νεραντζή

Του Γιώργου Π. Μπαμπάνη

Μία στεντόρεια φωνή λείπει από τα επιβλητικά παραμελημένα μνημεία του νομού μας και κυρίως της Ακαρνανίας και να αναφωνήσει αυτή τη φορά όχι τη γνωστή περίφημη φράση «Αιδώς Αργείοι», αλλά το «Αιδώς Ακαρνάνες και Αιτωλοί!» . Διότι μόνο ίσως έτσι θα αφυπνισθούμε όλοι και κυρίως οι αρμόδιοι που αρκούνται σχεδόν σε μερικές, ελάχιστες, επιλεκτικές αναδείξεις αδιαφορώντας για έναν πολιτισμό στέκεται υπερήφανα και διδάσκει επί αιώνες!!! Και δεν φτάνει αυτό! Μας πήρανε χαμπάρι και οι «ξένοι» οι οποίοι, δυστυχώς, μας δικαιώνουν για άλλη μία φορά για τα όσα γράφουμε όλο αυτό τον καιρό για την πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής. Πριν από περίπου οχτώ μήνες επισκέφθηκε την περιοχή της Στράτου και, συγκεκριμένα, τον παραμελημένο ναό του Στρατίου Διός ο διπλωματούχος ξεναγός Κωστής Τάλως, ο οποίος διαχειρίζεται την περίφημη σελίδα “Αθηνολόγιο” και εξέφρασε τη λύπη του και την αγανάκτηση του ως ένας ταπεινός επισκέπτης για την κατάσταση στο χώρο και τονίζοντας ότι έχει δει και δει παρατημένους χώρους, αλλά, σαν το νομό μας δεν έχει συναντήσει πουθενά τόση αδιαφορία και σε τέτοια έκταση! Άλλωστε, το αναφέρει και στο σχόλιό του: «Λοιπόν, μην γελιόμαστε, έχω δει πολλά μνημεία σε άθλια κατάσταση.. Δεν μού κάνει εντύπωση είδα πολλά... Αλλα αυτό.Αυτό είναι πρόκληση... Δεν είχα επαφή με τον ναό.. Αλλά πραγματικά αύριο θα μπορούσε να είναι σύμβολο της Αιτωλοακαρνανίας..» Για όσους ενδιαφέρεστε μπορείτε να παρακολουθήσετε το οπτικοακουστικό υλικό στη προσωπική του ιστοσελίδα στο facebook.

Και δεν φτάνει πάλι μόνο αυτό!. Πρόσφατα, στην εξαίρετη σελίδα του κ. Αλεξίου Κατεφίδη “Αιτωλία Και Ακαρνανία στο πέρασμα του χρόνου” δημοσίευσε ένας φίλος της σελίδας σχόλιο τονίζοντας : «Σεβασμό στα μνημεία του νομού», παρουσιάζοντας εικόνες βεβήλωσης με χαρακιές πάνω στις «πέτρες» του ναού. Δίνοντας ακόμη περισσότερο έμφαση στην περίφημη λατινική ρήση, την οποία ξεχνάμε και μας αντιπροσωπεύει απόλυτα όλους μας για την κατάντια μας ως λαού, ως νομού, αναφέρει . Qualis rex, talis grex. Και σημαίνει, Όπως ο βασιλιάς, τέτοιος και ο λαός, δηλαδή ο λαός έχει τον ηγεμόνα που του αξίζει ή, σύμφωνα με άλλη θυμόσοφη ελληνική ρήση “το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι”! Από τη στιγμή που αδιαφορούν οι αρμόδιοι για την κατάσταση που επικρατεί σε αρχαιολογικούς χώρους, για επιστημονική έρευνα, για μελέτη, για προσέλκυση ξένων πανεπιστημίων ανα τον κόσμο δίνοντας κίνητρα, ενισχύεται το ... ¨ενδιαφέρον” άλλων να μη σέβονται τα αρχαία μνημεία με κάθε τρόπο, είτε βεγλώνοντας είτε γκρεμίζοντας, είτε υβρίζοντας!

Οι Τούρκοι σχεδιάζουν την ανάδειξη του Διός Λειψηνού της Καρίας!

Και δεν φτάνει ούτε αυτό! Τώρα έρχονται και οι «βάρβαροι» να μας δώσουν τα φώτα τους. Στην Εύρωμο της Μ. Ασίας , μια αρχαία ελληνική πόλη κοντά στα παράλια του Αιγαίου και την αρχαία Αλικαρνασσό, το σημερινό Μπόντρουμ, οι τουρκικές Αρχές σχεδιάζουν την ανάδειξη ενός από τους καλύτερα διατηρημενος αρχαίους ναούς, του ναού του Διός Λειψηνού. Πρόκειται για ρωμαϊκό ναό του 2ου μ.Χ. αιώνα, έργο του αυτοκράτορα Αδριανού και κέντρο εντατικών ανασκαφών τα τελευταία χρόνια. Οι έρευνες στην πόλη άρχισαν το 2011, όπως δήλωσε στη Hurriyet Τούρκος αρχαιολόγος, ο οποίος επισήμανε ότι οι εργασίες επικεντρώνονται στον ναό, την αγορά, το θέατρο, τα λουτρά και τα τείχη. Μετά την εξασφάλιση της χρηματοδότησης για τη συντήρηση και ανάδειξη του ναού, μέλημα των αρχαιολόγων θα είναι η αποκατάσταση της βόρειας όψης του ώστε να είναι περισσότερο ανθεκτικός στους σεισμούς. Ευελπιστούν ότι ο ναός, αλλά και τα ευρήματα των ανασκαφών, θα πάρουν τη θέση που τους αξίζει, καθώς είναι ένας από πιο ενδιαφέροντες αρχαίους ναούς στη Μικρά Ασία.

Σημειώνω πάλι ότι η Εύρωμος ήταν μία από τις σπουδαιότερες πόλεις της Καρίας –περιοχής, περίπου, απέναντι από τα Δωδεκάνησα. Στην αρχαιότητα, η πόλη αποτέλεσε τμήμα του βασιλείου του Μαύσωλου, το 201 π.Χ. καταλήφθηκε από τα στρατεύματα του Φιλίππου Ε΄ κι έμεινε στα χέρια του για τέσσερα χρόνια. Μάλιστα, για αυτά τα τέσσερα χρόνια άλλαξε όνομα σε «Φίλιπποι». Το 197 π.Χ. πέρασε στην εξουσία του Αντίοχου Γ΄, που με τη Συνθήκη της Απάμειας την έδωσε στην κυριαρχία της Ρόδου. Το 167 π.Χ. απαλλάχτηκε από την κυριαρχία των Ροδίων κι έκοψε δικά της νομίσματα, και τον 2ο αιώνα ενώθηκε πολιτικά σε συμπολιτεία με άλλες γειτονικές πόλεις. Για τη συμπολιτεία, οι πηγές δεν συμφωνούν -άλλες δίνουν τις πόλεις Χαλκήτορας, άλλες τα Μύλασα και την Όλυνθο, άλλες Ταυρόπολις, Πλάρασα και Χρυσάορις.

Πιθανολογείται ότι η πόλη κατά τη Βυζαντινή περίοδο και τα πρώτα χρόνια της αυτοκρατορίας είχε πέσει σε παρακμή και εγκαταλείφθηκε. Στην Οθωμανική περίοδο, περιηγητές αναφέρουν πολλά ασβεστοκάμινα μέσα στον χώρο της αρχαίας πόλης, όπου μάλλον ... έλιωναν τα ερείπιά της κι έβγαζαν ασβέστη.

Ο Ναός του Στρατίου Διός αντί για σύμβολο του νομού αποτελεί όνειδος!

Ο αρχαιολογικός χώρος απέχει από την εθνική οδό περίπου 300 μέτρα, η σήμανση είναι ελλιπής. Οι καθημερινοί επισκέπτες της Στράτου μετριούνται στα δάκτυλα του ενός χεριού και αυτοί μόνον το καλοκαίρι. Όλος ο χώρος και όχι μόνο είναι αφύλακτος και φαίνεται εγκαταλελειμμένος. Ο επισκέπτης του χώρου εύκολα θα παρατηρήσει ότι υπάρχουν διάσπαρτα πάρα πολλά όστρακα που μπορεί ο καθένας να «συλλέξει» καθώς κίονες του ναού υπάρχουν διάσπαρτοι σε διάφορα σημεία της περιοχής. Η πρόσβαση στο ναό του Στρατίου Διός δεν είναι καθόλου εύκολη. Για τον φωτισμό που θα αναδείκνυε τον χώρο ούτε συζήτηση. Η κατάσταση που επικρατεί είναι αποκαρδιωτική. Και γίνεται ακόμη πιο απακαρδιωτική όταν και η ίδια αρμόδια Εφορείας Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας δεν κάνει ούτε μία αναφορά στη μεγάλη συνέντευξη που έδωσε τον Δεκέμβριο στη διαδικτυακή σελίδα Agrioniotime !

Στο βιβλίο του Η Αρχαία Στρατική Ακαρνανίας: Μνημειακή Τοπογραφία, Επιγραφές και Αρχαιολογικά Ευρήματα ο δρ καθηγητής αρχαιολογίας κ. Ιωάννης Νεραντζής αναφέρει τα εξής:

- O Ναός τού Στρατίου Διός. (331-321 π.Χ.). Ο Στράτιος Δίας ήταν ο Πολιούχος Θεός των Στρατίων. Η πόλη που προστάτευε ο Δίας ήταν ήδη οχυρωτάτη και μεγίστη τον 5ον αι. π.Χ. (Θουκ. Β,80). Ως μεγίστη δε και οχυρωτάτη την αναφέρουν και οι μετά τον Θουκυδίδη αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Ξενοφών, o Πολύβιος, ο Διόδωρος Σικελιώτης, ο Αθήναιος, ο Τ.Livius και ο Στράβων. (-Ξενοφ., Ελλην. IV,6). -Πολύβιος, Ι. 522, 567, 578, 696. -Διόδωρος, ΧΙΙ.47, ΧΙΧ.67. -Αθήναιος, Δειπν., ΙΙΙ,95d. -Τ. Livius, XXXVI.11, XL.22. -Στράβων, 10.2.1-2).

Η θέση που επέλεξαν για την ανέγερση του ναού, επί της κορυφής του τελευταίου εκ της σειράς των λόφων, τους οποίους στεφανώνει το τείχος, ούτως ώστε να χρησιμεύει ο ναός ως πρόσωπον τηλαυγές της πόλεως δια τους από Βορρά και Δυσμών ερχομένους, είναι επιτυχεστάτη. Ωραία, επίσης είναι και η απ' αυτού θέα, μάλιστα κατά την θερινήν δύσιν, ότε ισχυροτάτη είναι η χρωματική αντίθεση της κιτρίνης Στρατικής πεδιάδος προς τα βαθυκύανα βουνά, που την περιβάλλουν πανταχόθεν. (-ΟΡΛΑΝΔΟΣ ΑΝΑΣΤ., "Ο εν Στράτω της Ακαρνανίας ναός του Διός", ΑΔ 8 (1923), σ. 1-51. -Ιωάννης Γ. Νεραντζής, Η Αρχαία Στρατική Ακαρνανίας: Μνημειακή Τοπογραφία, Επιγραφές και Αρχαιολογικά Ευρήματα, Έκδοση: ΑΓΡΙΩΝΙΟΝ ΑΡΧΕΙΟΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ & ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΔΥΤ. ΣΤΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ -έδρα: ΑΓΡΙΝΙΟΝ -1997).

Λόγω της θέσεως του ναού επί της κορυφής του λόφου, ουδέποτε είχε καταχωσθεί αυτός τελείως. Τα ερείπιά του πρόβαλαν υπεράνω του εδάφους και προσείλκυον την προσοχήν των φιλαρχαίων. Ο πρώτος, μεταξύ αυτών, που μας δίνει λίγες πληροφορίες περί του ναού είναι ο Leon Heuzey (LE MONT OLYMPE ET L'ACARNANIE, Paris 1860, σ. 331), τo 1856. Λίγα χρόνια μετά, όμως, το 1892, το μνημείο απεκαλύφθη ολοσχερώς με τις ανασκαφές του αρχαιολόγου ANDRE JOUBIN (ΒCH του έτους 1893), εκ μέρους της εν Αθήναις Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Το όνομα του ναού θα μας ήταν άγνωστο, αν δεν βρισκόταν, στη διάρκεια των τότε ανασκαφών, επιγραφή απελευθερωτική διδάσκουσα ότι ο ναός ήταν αφιερωμένος στον Δία. (BCH του 1893).

Οι Στράτιοι, αφού ισοπέδωσαν την κορυφήν του λόφου, την οποίαν μάλιστα αναγκάσθηκαν να επεκτείνουν λίγο προς δυσμάς διά δανείων χωμάτων, έριξαν τα θεμέλια του ναού και τα ενίσχυσαν με ορθογώνια αναλημματική εσχάρα, η οποία συνεδέθη δι' εγκαρσίων τοίχων μετά του στερεοβάτου του ναού. Το δομικό υλικό του ναού για τα ορατά μέρη είναι ο φαιός σκληρός ασβεστόλιθος και προέρχεται από τα λατομεία της γειτονικής Λεπενούς. (Κολώνας Λάζαρος, ΑΔ 40 (1985):ΧΡΟΝΙΚΑ, σ. 139). Συγκεκριμένα, 6 Κm ΒΔ της Στράτου, δυτικά της θέσης Χαρβάτη, κοντά στο χωριό Λεπενού, ανακαλύφθηκε το αρχαίο λατομείο της Στράτου. Διασώζονται αρχιτεκτονικά μέλη του ναού του Στρατίου Διός που δεν έφτασαν ποτέ στον ναό, όπως κυλινδρικοί ατέλειωτοι κίονες, τύμπανον ναού και άλλα. Το γεγονός, λοιπόν, ότι ο ναός έμεινε μισοτελειωμένος από κατασκευής του και δεν αποπερατώθηκε ποτέ, αιτιολογείται και από αυτά τα ευρήματα του λατομείου. (Schwandner E.-L, AA 1992, σ. 606).

Ο ναός, που σημειωτέον δεν αποπερατώθηκε ποτέ, ήταν δωρικού ρυθμού, περίπτερος. Περιέβαλλε, δηλαδή, εξωτερικώς τον κυρίως ναό κιονοστοιχία 6 Χ 11 δωρικών κιόνων. Από αυτούς τους κίονες της περίστασης σώζονται στη θέση τους πέντε μόνον σφόνδυλοι της βόρειας πλευράς και τμήμα ενός της ανατολικής. Οι κίονες είχαν τον κορμό αρράβδωτο, πλην δύο μικρών τμημάτων κατά τον πόδα και το υποτραχήλιον. Το σύστημα αυτό των εν μέρει ραβδωτών κιόνων "μετά μανδύου" φαίνεται ότι εφαρμοζόταν στην περίοδο που κατασκευάσθηκε ο ναός του Στρατίου Διός (331-321 π.Χ.), αλλά και μετέπειτα, και χάριν οικονομίας, πιθανώς δε και λόγω αισθητικής. (Αναστ. Ορλάνδος, ΑΔ 8 (1923), σ. 7-43).

Ο κυρίως ναός διαιρείται σε πρόδομο, σηκό και οπισθόδομο. Ο σηκός έφερε εσωτερικήν κιονοστοιχίαν ιωνικού ή κορινθιακού ρυθμού. Η οροφή του προνάου και του οπισθονάου, κατά τον Αναστ. Ορλάνδον (ό.π.), ήσαν ξύλινες, ενώ το μέσον κλίτος του ναού, δηλαδή ο σηκός ήταν ακάλυπτος, ήτοι ύπαιθρος.

Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζουν στο μνημείο νέα κατασκευαστικά και μορφολογικά στοιχεία, όπως η γόμφωση των κιόνων στον στυλοβάτη, οι ταινίες σε εσοχή στους αναβαθμούς της κρηπίδας, οι εξωτερικοί χιτώνες των ατέλειωτων κιόνων κ.ά. (Χαράλαμπος Μπούρας, Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, τόμ. Α', σ. 261).

Ο ναός, όπως προαναφέραμε, δεν αποπερατώθηκε ποτέ. Τεκμήρια του δεδομένου αυτού αποτελούν τόσον οι αρχιτεκτονικές ελλείψεις του ναού, όσον και η απουσία των γλυπτών και του πλαστικού διακόσμου των εσωτερικών μετοπών, καθώς και η απουσία του λατρευτικού αγάλματος.

Σε μιά φωτογραφία του 1920 που παραθέτει ο Ορλάνδος, ένα τσοπανόπουλο με φουστανέλα και τσαρούχια ακουμπά όλο καμάρι και περηφάνεια στα ερείπια του ναού. 'Αδολος προσκυνητής σ' Ελληνικό Ναό υπενθυμίζει και σε μας ότι έχει και η Ελλάδα μας Αγίους Τόπους. Ελληνικούς Αγίους Τόπους. Ελληνικά Ιερά. Ελληνικούς Ναούς. Ποιός 'Ελληνας τους ξέρει; Ποιός 'Ελληνας τους προσκυνά; (Αναστ. Ορλάνδος, στο ΑΔ 8 (1923), σ. 25, εικ. 23. Πρβλ.: Νεραντζής Ι., "1892-1992: 'Ενας αιώνας από την πρώτη ανασκαφή του Ναού του Στρατίου Διός", εφημ. ΠΑΝΑΙΤΩΛΙΚΗ Αγρινίου, φ. 7031 / 8-10-1992).»

Και θέτουμε το εξής ερώτημα για το οποίο για άλλη μία φορά δεν θα λάβουμε απάντηση. Γιατί τόση αδιαφορία για την μη ανάδειξη των μνημείων της Ακαρνανίας; Γιατί θέλουν αντί να δώσουν μια διαφορετική και νέα εικόνα στην ιστορία του νομού την… «θάβουν»; Το μόνο συμπέρασμα που μπορούμε να λάβουμε υπόψιν είναι ότι η σιωπή της ενημέρωση που έχουν επιλέξει και συνεχίζεται είναι ότι και εκεί που λένε ότι η σιωπή είναι χρυσός πλέον γίνεται ένοχη και συνένοχή με την όλη κατάσταση που επικρατεί στο νομό μας…