1η Μαρτίου: Αρχαία πρωτοχρονιά και το βλάχικο έθιμο «Μάρτηδες» στην Ακαρνανία

Οι αρχαιοελληνικές ρίζες και ενός άλλου διδακτικότατου εθίμου των προγόνων μας με λεπτομέρειες όπως τις αναφέρει ο Πλούταρχος

 Γράφει ο Γιώργος Π. Μπαμπάνης

Την 1^η Μαρτίου, ξημερώματα, οι Ριμένες των χωριών μας έστριβαν κόκκινες και λευκές κλωστές με τις οποίες έδεναν κυρίως ο μεγάλο δάκτυλο του ποδιού («παλικάρου») και τα δάκτυλα και τους καρπούς των χεριών. Αυτές τις κλωστές τις έβγαζαν στο τέλος του μήνα ή όταν πρωτοέβλεπαν τα μάτια τους χελιδόνι ή πελαργό. Το μεγάλο δάκτυλο του ποδιού το έδεναν για να αποφεύγονται τα χτυπήματα, μια και οι περισσότεροι την παλιά εποχή περπατούσαν χωρίς παπούτσια και, συνεπώς, το πρώτο δάκτυλο που χτυπούσε από τις πέτρες ήταν το «παλικάρου». Επίσης, τις υπόλοιπες κλωστές τις πέταγαν σε δέντρο  γκορτσιά (αγραπιδιά) για να τις βρουν τα πουλιά να κάνουν τις φωλιές τους καθώς ερχόταν η άνοιξη. Τότε έλεγαν τα ακόλουθα:

Μάρτσα, Κάρτσα,

τα κατσίκια έβγαλα

και τη ρόκα έγνεσα.

Το έθιμο αυτό, πέρα από τις αρχαιοελληνικές ρίζες, ίσως συνδέεται και με τις προσδοκίες των ανθρώπων για καλοσυνάτες πια ημέρες. Άλλωστε και σήμερα λέμε «Από Μάρτη καλοκαίρι και από Αύγουστο χειμώνα». Επίσης, σχετικά με τη διατήρηση των χρωμάτων άσπρο και κόκκινο αυτά άλλες φορές συμβολίζουν την αυγή με το κόκκινο χρώμα πάνω στο λευκό χιόνι, ενώ άλλες φορές την αγάπη και την αγνότητα.

Όπως μού λέει ο παππούς μου Δημήτρης Στεργίου, η 1^η Ιανουαρίου καθιερώθηκε σαν ημέρα της πρώτης του χρόνου από τους Ρωμαίους το 153 π.Χ. Στο Βυζάντιο η 1^η Ιανουαρίου υιοθετήθηκε και καθιερώθηκε σαν ημέρα πρωτοχρονιάς το 1000 μ.Χ.  Πριν από το 153 π.Χ., σαν πρώτη του έτους ημέρα, εορταζόταν η 1^η Μαρτίου, ενώ σε άλλες περιοχές του τότε γνωστού κόσμου η πρώτη ή η ενδέκατη Σεπτεμβρίου, αλλά και η πρώτη νουμηνία (αρχή της νέας Σελήνης) μετά το θερινό ηλιοστάσιο (21^η Ιουνίου), όπως συνέβαινε στο αττικό σεληνιακό ημερολόγιο ή η πρώτη νουμηνία μετά την φθινοπωρινή ισημερία, όπως 
ίσχυε στο μακεδονικό ημερολόγιο.

Σε αυτήν ακριβώς την επισήμανση, ότι δηλαδή οι αρχαίοι θεωρούσαν ως πρώτη ημέρα του χρόνου την 1^η Μαρτίου, αναζητούνται και οι αρχαιοελληνικές ρίζες ενός ακόμα βλάχικου εθίμου, του εθίμου των «Μάρτηδων»

Ο παππούς μου Δημήτρης  Στεργίου διαβάζοντας τον Πλούταρχο (50  μ.Χ – 120 μ.Χ) και ειδικότερα το έργο του «Ηθικά»  (τόμος 8^ος υπό τον τίτλο «Αίτια Ρωμαϊκά»), εντόπισε οτι υπάρχει το ερώτημα «Γιατί καθιέρωσαν τον μήνα Ιανουάριο ως αρχή του νέου έτους;».  Η απάντηση είναι η εξής: «Τον παλιό καιρό, πραγματικά, ο Μάρτιος τοποθετούνταν πριν από τον Ιανουάριο, όπως δηλώνουν πολλές ε λέγεται Έκτος, και ούτω καθεξής μέχρι τον τελευταίο, τον οποίο ονομάζουν Δεκέμβριο, και ο οποίος μετριέται δέκατος από τον Μάρτιο. Αυτό, λοιπόν, μερικοί θεώρησαν και υποστήριξαν ότι οι Ρωμαίοι της τότε εποχής συμπλήρωναν το ημερολογιακό τους έτος όχι  σε δώδεκα, αλλά σε δέκα μήνες, βάζοντας σε ορισμένους περισσότερες ημέρες. Άλλοι πάλι λένε ότι ο Δεκέμβριος είναι ο δέκατος μήνας από τον Μάρτιο, ο Ιανουάριος ο ενδέκατος και ο Φεβρουάριος ο δωδέκατος, κατά τον οποίο κάνουν καθαρμούς και προσφορές  στους νεκρούς, αφού είναι το τέλος του χρόνου. Η σειρά όμως των μηνών άλλαξε, είπαν, κι έτσι ο Ιανουάριος μπήκε πρώτος, επειδή με τη νέα σελήνη αυτού του μήνα, ημέρα που ονομάζουν Καλένδες του Ιανουαρίου, εγκαταστάθηκαν στην εξουσία οι πρώτοι ύπατοι μετά την έκπτωση των βασιλέων. Πιο κοντά στην αλήθεια όμως είναι όσοι υποστηρίζουν ότι ο Ρωμύλος, όντας σκληρός και πολεμοχαρής και θεωρούμενος γιος του Άρη, τοποθέτησε τον Μάρτιο πρώτον από τους μήνες, επειδή έφερε το όνομα του Άρη…»

Και στη συνέχεια, ύστερα από πολλές άλλες λεπτομέρειες, ο Πλούταρχος αναφέρει τα ακόλουθα: «Απολύτως σωστοί είναι εκείνοι που τοποθετούν την αρχή μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο, όταν ο ήλιος έχει ο πάψει να προχωρεί, κάνει στροφή και επανέρχεται προς το μέρος μας. Η αρχή τούτη του χρόνου είναι κατά κάποιο τρόπο φυσική γι΄ αυτούς, αφού αυξάνει για μας τον χρόνο του φωτός και μειώνει τον χρόνο του σκοταδιού, και φέρνει πιο κοντά μας τον κυρίαρχο και ηγεμόνα όλης της κινούμενης ύλης».

Τι μαθαίνει κανείς διαβάζοντας. Μαθαίνει όλες αυτές τις λεπτομέρειες που αναφέρει ο Πλούταρχος γιατί κάποτε η αρχή του έτους ήταν η 1^η Μαρτίου. Μαθαίνει ότι  οι περίφημες «Καλένδες», που συχνά λέμε σήμερα, όταν εννοούμε ότι κάτι δεν υλοποιείται, ήταν οι πρώτες πέντε ή επτά μέρες των ρωμαϊκών ν μηνών, δηλαδή ένα διάστημα ανάλογο της ελληνικής νουμηνίας . Επίσης, μαθαίνουμε ότι οι Ρωμαίοι τοποθετούσαν πρώτο τον Μάρτιο επειδή έφερε το όνομα του Άρη και το όνομα του Άρη ήταν «Μαρς»!!!