Παλιά και νέα έθιμα της Πρωτοχρονιάς στο χωριό μας και τα άλλα βλαχοχώρια.

Τα αλλιώτικα κάλαντα και δοξασίες με τη «μπόσκα», το ρόδι, το πέταλο.

Γράφει ο Γιώργος Π. Μπαμπάνης

Το βράδυ, ανήμερα της Πρωτοχρονιάς, όλο σχεδόν το χωριό ήταν … άγρυπνο. Σε όλα τα σπίτια και τις γειτονιές ακούγονταν τα κάλαντα των παιδιών. Βέβαια, δεν είχαν πάντοτε οικονομικές … επιτυχίες όλες οι επισκέψεις για τα κάλαντα, αφού πολλά νοικοκυριά, λόγω απελπιστικής έλλειψης χρημάτων, κερνούσαν τα παιδιά … λουκούμια, γεγονός που προκαλούσε μεγάλη απογοήτευση!  


Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς τα έλεγαν τα παιδιά (αγόρια μόνο) του χωριού ανήμερα, δηλαδή μετά τις δύο το πρωί. Ο παππούς μου μού είπε για τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς τα εξής: «Ήταν ακριβώς τα κάλαντα που λέγανε σε όλη την Ελλάδα, με δύο μόνο διαφορές: Η πρώτη αφορούσε τη μουσική, που ήταν μονότονη, και η δεύτερη αφορούσε την παράλειψη του δεύτερου στίχου κάθε δίστιχου».

Τα κάλαντα της πρωτοχρονιάς που λέγονταν στο χωριό μας (σε παρένθεση η παράλειψη του δεύτερου στίχου) ήταν τα εξής:

Αρχιμηνιά και Αρχιχρονιά

 (ψηλή μου δεντρολιβανιά)
κι αρχή καλός μας χρόνος
(εκκλησιά με τ' άγιο θρόνος).

Αρχή που βγήκε ο Χριστός
(άγιος και Πνευματικός),
στη γη να περπατήσει
(και να μας καλοκαρδίσει).

Αγιος Βασίλης έρχεται,
(και δεν μας καταδέχεται),
από την Καισαρεία,
(συ' σαι αρχόντισσα κυρία)

Βαστά εικόνα και χαρτί
(ζαχαροκάρνο, ζυμωτή)
χαρτί και καλαμάρι
(δες και με-δες και με το παλικάρι).

Το καλαμάρι έγραφε,
(τη μοίρα του την έλεγε)
και το χαρτί-και το χαρτί ομίλει
(Άγιε μου-άγιε μου καλέ Βασίλη).

Ακολουθούσαν και τα κάλαντα των Φώτων, αλλά με πολύ μικρότερο ενδιαφέρον.

Επίσης, ο παππούς  μου έχει διασώσει και πολλά άλλα έθιμα και δοξασίες για την Πρωτοχρονιά στην περιοχή μας, που είναι τα εξής:

1.  Η μπόσκα (στα βλάχικα) ή αγριοκρεμμύδα: Φυτρώνει άγριο και μοιάζει με μεγάλο κρεμμύδι. Ακόμα και να το βγάλεις απ' τη γη και να το κρεμάσεις, δεν παύει να βγάζει νέα φύλλα. Ο λαός πιστεύει ότι αυτή τη μεγάλη ζωτική του δύναμη μπορεί να τη μεταδώσει σε έμψυχα και άψυχα. Για το λόγο αυτό οι Ριμένοι του χωριού μας και της Παλαιομάνινας καθώς και κάτοικοι πολλών περιοχών της χώρας μας την Πρωτοχρονιά κρεμούσαν τη μπόσκα στα εξώθυρα των σπιτιών τους (όπως ο αρχαίος πρόγονός μας… Πυθαγόρας) και μετά την έριχναν στις κεραμοσκεπές. Ο Διοσκουρίδης την περιγράφει: “Εστί δε και αλεξιφάρμακον όλη προ των θυρών κρεμαμένη” (Περί ύλης Ιατρικής Β, 171).

2. Το σπάσιμο του ροδιού: Οι Ριμένοι είχαν ιδιαίτερη προτίμηση στη χρήση του ροδιού ως συμβόλου αφθονίας, γονιμότητας και καλής τύχης. Άλλωστε, τα παλιά χρόνια δεν υπήρχε σπίτι που να μην έχει και μια ροδιά στην αυλή ή στο χωράφι! Την ώρα που άλλαζε ο χρόνος, στην εξώπορτα του σπιτιού πετούσανε και σπάζανε ένα ρόδι και έμπαιναν μέσα στο σπίτι με το δεξί, κάνοντας ποδαρικό. Ώστε ο καινούριος χρόνος να τα φέρει όλα δεξιά.

3. Το πέταλο: Το κρεμούσαν στην πόρτα για … γούρι!

4. Το αρνί: Όσοι είχαν αιγοπρόβατα, έσφαζαν στην εξοχή ένα αρνάκι ή κατσικάκι. Για να το μεταφέρουν όμως στα σπίτια καθαρά, μετά την εκδορά κλπ, γύριζαν το δέρμα ανάποδα και το έβαζαν ξανά σε αυτό ως θήκη. Αυτό το έθιμο απαντάται μόνο στην περιοχή μας και, φυσικά, η εξήγηση μπορεί να αναζητηθεί σε πρακτικούς λόγους (ασφαλής μεταφορά και προφύλαξη από … βρωμιές!)

5. Κοτόσουπα: Στο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι απαραίτητη ήταν η κότα, η οποία ήταν μαγειρεμένη με ρύζι (σούπα με αυγολέμονο) που συμβόλιζε την αφθονία. Την κότα τη σφάζανε την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και με το αίμα της έκαναν έναν σταυρό (δεν συνηθιζόταν στο χωριό μας η γαλοπούλα!)

Τα έθιμα των Φώτων

Με την εορτή των Φώτων ολοκληρωνόταν το δεκαήμερο της χαράς, της οικογενειακής ζεστασιάς και της … χαρτοπαιξίας, με τα ακόλουθα κυρίως έθιμα:

1. Φρέσκο νερό στα δοχεία την ημέρα των Φώτων: Την παραμονή των Φώτων δεν κρατούσαν στο σπίτι αποθηκευμένο νερό στα δοχεία, αλλά το έχυναν ώστε την άλλη μέρα να τα γεμίσουν με καινούργιο.

2. Αγιασμός στα σπίτια, στους κήπους τα χωράφια, τους αχυρώνες και τις στάνες. Μετά τη θεία λειτουργία, όλοι οι συγχωριανοί μας έβαζαν σε ένα μπουκάλι ή μαστραπά αγιασμό και με αυτό ράντιζαν όλες τα μέρη που θεωρούσαν ότι θα προστατεύονταν από κακουχίες, αρρώστιες και συμφορές.