Το υπόβαθρο του γλωσσικού ιδιώματος είναι μυκηναϊκό και ομηρικό , όλα τα έθιμα με σκηνές από την καθημερινή ζωή των αρχαίων Ελλήνων , αλλά διάφορες ανιστόρητες και αντεθνικές θεωρίες τους παρουσιάζουν ως … «Καραγκούνηδες», ως «εξελληνισμένους Αλβανόφωνους», ως «ληστές», ως «μισέλληνες» …
Του Γιώργου Π. Μπαμπάνη
Δύσκολη έως και παρεξηγημένη έχει γίνει στις μέρες μας η σημασία της λέξης «Πολιτισμός", η οποία συγχέεται με τη σημασία της λέξης « Παιδεία». Τι σημαίνει όμως «Πολιτισμός» στις σύγχρονες εξελισσόμενες, αλλά και ταρασσόμενες πανταχόθεν κοινωνίες μας; Σ΄ έναν κόσμο που συνέχεια εξελίσσεται και « τα πάντα ρει», απαιτούνται σύγχρονα πρότυπα ζωής, νέες κουλτούρες , νέες εφαρμογές και ίσως μονότονες καθημερινότητες; Και πώς άλλες συνθήκες ζωή, που κάποτε αποτελούσαν σκοπό για επιβίωση, έγιναν κομμάτι «Πολιτισμού», ενώ σήμερα είτε θέλουμε να τα αλλοιώσουμε, είτε να τα εξαφανίσουμε μία και καλή; Η χώρα μας, που είναι μία σπιθαμή στον χάρτη και τίποτα σχεδόν στο σύμπαν, έχει καλλιεργήσει, έχει εμπεδώσει, έχει διδάξει «Πολιτισμό» που γαλούχησε ντόπιες αλλά και ξένες γενιές. Αναφέρω, για παράδειγμα, τις παραδόσεις των Ποντίων, των Κρητικών, των Καραγκούνηδων στη Θεσσαλία, των Νησιωτών, των Σαρακατσάνων και, βεβαίως, των…Ελληνοβλάχων ή των Αρμάνων ή Ριμένων, όπως αποκλειστικά και μόνο αυτοαποκαλούνται οι ίδιοι. Μην ξεχνάμε ότι υπήρξαν ευεργέτες του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, συμμετείχαν σε όλους τους εθνικούς αγώνες, διέπρεψαν στα γράμματα και στην ιερωσύνη, παρά τα αντιθέτως υποστηριζόμενα από ανιστόρητους συγγραφείς!
Ο Γάλλος πολιτικός και συγγραφέας Victor Berard στο βιβλίο του με τίτλο “La Turqie et l’ Hellenisme Contemporain” (Paris 1896) αναφερόμενους στους Ελληνόβλαχους τονίζει τα εξής:
«Εδώ και πενήντα χρόνια οι Βλάχοι δούλεψαν για να γίνουν κάθε μέρα περισσότερο Έλληνες και για να σκορπίσουν γύρω τους την ελληνική πίστη. Υπήρξαν οι μεγαλύτεροι ευεργέτες του Γένους. Κληροδότησαν τα πιο όμορφα δώρα, έκτισαν για τον ελληνικό λαό τα πιο όμορφα οικοδομήματα, θεμελίωσαν στην Αθήνα τα ομορφότερα φιλανθρωπικά και εκπαιδευτικά κτίρια του ελληνικού κόσμου».
Δεν υπάρχει πιο μεγαλειώδες και υπέροχο μάθημα «Πολιτισμού»! Κι όμως, γι’ αυτό το συγκινητικό και ιδιαίτερο κομμάτι «Πολιτισμού» που σε άλλες περιοχές στην Ελλάδα γίνονται φιλότιμες προσπάθειες από όσους έχουν απομείνει να το υπερασπίζονται, στην περιοχή μας κυριαρχούν αλλόκοτες αντεθνικές θεωρίες και σιγή γεμάτη από ανοχές! Άλλωστε είναι ολοφάνερο ότι αυτή η σιωπή επικρατεί και για τις επιβλητικές αρχαίες πόλεις και για την ιστορία της περιοχής, οι οποίες μετά την πρώτη παρακμή τους δέχονται τώρα τη χαριστική βολή από τους απογόνους τους. Ανιστόρητες και επικίνδυνες θεωρίες σε συνεχείς κδόσεις βιβλίων από συντοπίτη μας αυτοποκαλούμενο «ιστορικό» για την ύπαρξη «Καραγκούνηδων», «Βλαχοκαραγκούνηδων» στην Ακαρνανία, που είναι «εξελληνισμένοι Αλβανόφωνοι», είναι «ληστές», είναι «μισέλληνες», για κυριαρχία αλβανικών λέξεων στο ριμένικο γλωσσικό ιδίωμα, όπως έχει καταγείλει βοών εν τη ερήμω ο δημοσιογράφος – συγγραφέας από την Παλαιομάνινα Δημήτρης Στεργίου με δημοσιεύματα με δημοσιεύματα στον αθηναικό και τοπικό Τύπο, καθώς και με εκδόσεις βιβλίων και σε συνεργασία με έγκριτους ιστορικούς, όπως ο Αχιλλέας Λαζάρου, Σαράντος Καργάκος καθώς και με τις Πολιτιστικές Εκδηλώσεις που διοργανώνονταν στην Παλαιομάνινα από την Εταιρεία φίλων των Μνημείων κάθε καλοκαίρι επί δέκα χρόνια, οι οποίες είχαν εξελιχθεί σε διεθνή θεσμό! Κι αυτός ήταν πάλι «Πολιτισμός»! Κι όμως, επειδή αυτές οι εκδηλώσεις δεν συνοδεύονταν από «καρσιλαμά», αλλά από συναυλίες, όπως εκείνη η μεγαλειώδης του Γιάννη Μαρκόπουλου με την 150μελή ορχήστρα του, όπου παρουσιάστηκαν στην Παλαιομάνινα΄για δεύτερη φορά μετά το «Μέγαρο Μουσικής» στην Αθήνα «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», είχαν χαρακτηριστεί ως … «φτηνιάρικες»!
Οι Βλάχοι επικοινωνούν με τον Ομηρο και τους Μυκηναίους
Σε επίρρωση της διαπίστωσης αυτής υπενθυμιζω ότι ο Δημήτρης Στεργίου σε άρθρο του με τίτλο «Οι Βλάχοι επικοινωνούν με τον Ομηρο και τους Μυκηναίους» στην εφημερίδα Βήμα καταγράφει, μεταξύ άλλων, τα εξής:
« Την ομηρική γλώσσα μίλησαν οι βοσκοί που κατέβαιναν από τα ηπειρωτικά βουνά για να ξεχειμωνιάσουν στα χειμαδιά της Ακαρνανίας και σε κάποιο βαθμό τη μιλάνε ακόμη στα ελληνοβλάχικα χωριά της ίδιας περιοχής αλλά αυτή η διάλεκτος δεν γράφτηκε ποτέ. Η ελληνοβλάχικη και κυρίως η κουτσοβλάχικη διάλεκτος έχουν μία ιδιαιτερότητα που τις καθιστά μοναδικές στον ελληνόφωνο χώρο: Αντλούν σε ικανό βαθμό την καταγωγή τους απ ευθείας από τη μυκηναϊκή, την ομηρική και τη βυζαντινή γλώσσα. Στην ελληνοβλάχικη και κυρίως στην κουτσοβλάχικη διάλεκτο υπάρχουν πολλές δεκάδες ομηρικές λέξεις, οι οποίες δεν υπάρχουν καν στη νεοελληνική αλλά χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά στην αρχαία Ελλάδα».
Κι αναφέρει συγκεκριμένα παραδείγματα: οι μυκηναϊκές λέξεις που έχουν φθάσει ως εμάς από τις πινακίδες της Γραμμικής Β και λήγουν σε «ου» ή σε «εου»: Οπως «kakeu»=χαλκεύς, χαλκιάς και στον βλάχικο λόγο «χαλκέου». Η «Κoru»=κόρυς, περικεφαλαία και στο βλάχικο λόγο «κόρου», που σημαίνει κέρατο.
Επίσης, από το βιβλίο «Λεξικό, 4.500 Μυκηναϊκές, Ομηρικές και Βυζαντινές Ρίζες στο Βλάχικο Λόγο» είναι ο τίτλος της έρευνας (εκδόσεις Παπαδήμα) του κ. Στεργίου προκύπτουν και πολλές ακόμα ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις:
«Ο βασικός αρχικός κορμός της ελληνοβλάχικης διαλέκτου ήταν αρχέγονος. Η κυριαρχία χιλιάδων μυκηναϊκών,ομηρικών και βυζαντινών λέξεων καταδεικνύει ότι η μόνη σχέση που υπάρχει μεταξύ της ελληνοβλάχικης γλώσσας και των άλλων βλάχικων γλωσσών μη ελλήνων κατοίκων κυρίως στη Βαλκανική είναι η χρήση λέξεων της δημώδους λατινικής.Κάτι που προέκυψε για λόγους συνεννόησης,επιβίωσης και προώθησης του εμπορίου.Σε καμία από τις άλλες βλάχικες λέξεις μη ελλήνων κατοίκων άλλων χωρών ή ελλήνων ομογενών κυρίως της Βαλκανικής δεν υπάρχουν αυτές οι μυκηναϊκές,ομηρικές και βυζαντινές ρίζες».
Κι αναφέρει πολλά γλωσσικά στοιχεία που επιβεβαιώνουν αυτές τις διαπιστώσεις: στη μυκηναϊκή οι λέξεις λήγουν σε «ο» , όπως: apiqoro=αμφίπολος, υπηρέτρια και στον βλάχικο λόγο «πικοράρο» που σημαίνει βοσκός. Ή αυτές που λήγουν σε «ε» όπως «Κaruke»=κάρυξ=κήρυκας, κηρύκειο και στη βλάχικη «κηρύκε», που είναι η γκλίτσα του βοσκού. Επίσης η λέξη «aiza»=αίζα=αίγα, κατσίκι και στη βλάχικη αίτζο ή αίντο. Πρόκειται για αποδείξεις ατράνταχτες.
Ένας τρόπος ζωής που έγινε κομμάτι του Πολιτισμού!
Η έντονη παρουσίαση των αρχαιοελληνικών σκηνών και ριζών στο βλάχικο γάμο, τη γέννηση, το θάνατο, τις δοξασίες και άλλα έθιμα, καθώς και ενός ενδεικτικού λεξιλογίου με πάμπολλες μυκηναϊκές, ομηρικές και άλλες αρχαιοελληνικές και βυζαντινές λέξεις, καταδεικνύει την αναμφισβήτητη ελληνική πολιτιστική πραγματικότητα και την με αδιάσειστα στοιχεία επιστημονική αλήθεια για τους Ελληνοβλάχους ή Αρμάνους (Ρωμηοί): ότι δηλαδή είναι Έλληνες αυτόχθονες, που, μετά την καθιέρωση της Λατινικής ως επισήμου γλώσσας στην επικράτεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, έγιναν, για λόγους καθαρά επαγγελματικούς, δίγλωσσοι (μιλούσαν, χωρίς ποτέ να την γράφουν, και τη λαϊκή Λατινική)
Στη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία ο όρος είναι “Aromuns”. Σύμφωνα με τον Α. Κουκούδη (1999) οι κάτοικοι της Παλαιομάνινας όπως και οι κάτοικοι των πέντε διπλανών χωριών (Στράτος, Όχθεια, Αγράμπελo, Γουριώτισσα, Στρογγυλοβούνι και Μάνινα Βλιζιανών) μετανάστευσαν στην περιοχή σταδιακά από το 1865 έως το 1870 ως πληθυσμοί Αρβανιτοβλάχων που κατοικούσαν στο Μπιτσικόπουλο (στη σημερινή συνοριακή γραμμή Ελλάδας – Αλβανίας). Γύρω στο 1860 το Ελληνικό Κράτος ψήφισε ένα νόμο (ΦΕΚ 12/2 Μαΐου 1858 και ΦΕΚ 14/9 Απριλίου 1959), με τον οποίο υποχρέωνε τους νομάδες που πηγαινοέρχονταν μεταξύ ελληνικού και τουρκικού κράτους ή να εγκατασταθούν μόνιμα δημιουργώντας χωριά ή να μην ξαναπεράσουν τα σύνορα. Οι νομάδες αυτοί αποφάσισαν να εγκατασταθούν οριστικά και μόνιμα πια στο Ξηρόμερο αφήνοντας για πάντα τον νομαδικό βίο και να ασχοληθούν και με την καλλιέργεια της γης. Ήδη όμως προϋπήρξε έγγραφο προς τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια με ημερομηνία 27 Σεπτεμβρίου 1829, όπου είχε δηλωθεί η επιθυμία “ποιμένων και γεωργών” οι οποίοι καταδυναστευόμενοι από τον τουρκικό ζυγό ζητούσαν άδεια για τη μόνιμη εγκατάστασή τους στη περιοχή Μάνινα Ξηρομέρου. Η μετανάστευση τελικά ξεκίνησε το 1840 μετά από ληστρικές επιθέσεις τουρκαλβανών.
Ο Παλαιομανιώτης συγγραφέας και δημοσιογράφος Δημήτρης Στεργίου θεωρεί ότι οι Ριμένοι της Ακαρνανίας δεν βρέθηκαν τυχαία σε αυτό το χώρο, αλλά τον προτιμούσαν για τα χειμαδιά τους, επειδή απλά ήταν ο τόπος τους. Την άποψή του ενισχύει ο πολύ παρατηρητικός περιηγητής του 19 ου αιώνα Gustav Weigand, ο οποίος επισημαίνει ότι οι Ελληνόβλαχοι αυτοί είναι απόγονοι του μεσαιωνικού πληθυσμού, αφού η Ακαρνανία ήταν γνωστή κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους ως Μικρή Βλαχία, σε αντίθεση με τη Μεγάλη Βλαχία, που ήταν η Θεσσαλία. Επίσης, διερεύνηση θέλει και το γεγονός ότι οι κάτοικοι της Αγραμπέλου κατοίκησαν σε περιοχή στην οποία αναφέρεται προυπάρχων οικισμός τον 16ο περίπου αιώνα. Επιπλέον όπως επισημαίνει ο Δ. Στεργίου, κανένα από τα τοπωνύμια τουλάχιστον της Παλαιομάνινας (>100) δεν έχει τούρκικη, σλάβικη ή αλβανική ονομασία!
Επίσης, όπως αναφέρει, όλα σχεδόν είναι στο ριμένικο γλωσσικό ιδίωμα και πήραν την ονομασία τους από ξωκλήσια, αρχαιολογικά μνημεία, ιδιοκτήτες των αντίστοιχων περιοχών, από ζώα (πρόβατα, βόδια, γαϊδούρια), κλέφτες και γεωγραφικό ανάγλυφο. Όλα αυτά σημαίνουν ότι η περιοχή αυτή της Ακαρνανίας κατοικούνταν και πριν από την εγκατάστασή των Ριμένων στα σημερινά χωριά τους αποκλειστικά και μόνο από τους ίδιους Έλληνες βλαχοποιμένες. Υπάρχει ένα μόνο τοπωνύμιο στη σλάβικη γλώσσα («λούτσα»), αλλά κι αυτή προ πολλού είχε και έχει ενταχθεί στο ελληνικό λεξιλόγιο.Είναι χαρακτηριστικό ότι η ομάδα των “Ριμένων” της Ακαρνανίας απέφευγαν τις επιγαμίες ακόμα και με άλλους Βλάχους ή γείτονες ενώ σύμφωνα πάλι με τον Α. Κουκούδη διατήρησαν “μια βλάχικη διάλεκτο που σύμφωνα με κάποιες απόψεις είναι πλησιέστερη σε παλαιότερους γλωσσολογικούς τύπους”.
Η ομάδα αυτή των αυτόχθονων Ελλήνων της Ακαρνανίας αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ελληνικής ιστορίας όχι μόνο για την ενεργή και γνωστή συμμετοχή τους στη νεότερη ελληνική ιστορία (ελληνική επανάσταση, Μικρά Ασία κλπ) αλλά και γιατί:
1) τα λαογραφικά τους στοιχεία, παλαιά ενδυμασία, έθιμα και συνήθειες δείχνουν μια ελληνικότητα που ξεκινά από τους μυκηναϊκούς χρόνους (βλέπε λαογραφικά στοιχεία και εθιμικά σύμβολα)
2) η ύπαρξη πολλών ομηρικών και αρχαϊκών λέξεων και αρχαίων γλωσσολογικών τύπων με προφορά πιο κοντινή από ότι οι άλλες Αρωμανικές διάλεκτοι
3) η πολύ κλειστή κοινωνία των αυτόχθονων Ελλήνων της Ακαρνανίας που αναγκαστικά έμαθαν να μιλούν και τη δημώδη λατινική και ο αυστηρά νομαδοκτηνοτροφικός τρόπος διαβίωσης που δεν επέτρεπε συχνή επικοινωνία με άλλους πληθυσμούς πχ μέσω εμπορίου, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ένα τμήμα της ταυτότητας αυτών των ανθρώπων αποτελεί ίσως ” ένα ζωντανό απολίθωμα” μιας αρχαίας εποχής.
Είναι αλήθεια ότι η διασπορά των Αρμάνων (όχι των αλλογενών Βλάχων) στη βαλκανική χερσόνησο ήταν μεγάλη. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι η κοιτίδα των Αρμάνων, των Ριμένων της Ακαρνανίας είναι η ραχοκοκαλιά της Πίνδου. Η διαπίστωση αυτή ενισχύεται από τον παραδοσιακό νομαδοκτηνοτροφικό τρόπο διαβίωσης, τη σχέση τους με τα ηπειρώτικα έθιμα και την ηπειρώτικη μουσική, τη διατήρηση αρχαίων ελληνικών γλωσσολογικών τύπων. Φαίνεται δηλαδή ότι μετά την επιδρομή των Σλάβων τον 6ο αιώνα αποτραβιούνται στα βουνά υιοθετούν τον νομαδικό τρόπο ζωής των κτηνοτρόφων σκηνιτών, δεν αναμειγνύονται με άλλες ομάδες και ίσως αυτό να είναι και η αιτία που δεν αναπτύσσουν το εμπόριο, τις τέχνες και τα γράμματα και θεωρούνται σύμφωνα με τον Αραβαντινό από τους άλλους Αρμάνους και Έλληνες απρόσιτοι και άγριοι. Πάντως, οι Ριμένοι της Ακαρνανίας, ουδέποτε ξέχασαν και την αρχέγονη κοιτίδα τους, τη Μάνινα Ξηρομέρου, αφού επί αιώνες κατέβαιναν για τα χειμαδιά τον χειμώνα στη «γνωστήν θέσιν» τους, όπως επισημαίνουν στην επιστολή τους προς τον Καποδίστρια το 1829.
Η συνοχή και η αλληλεγγύη των έξι “ριμένικων” χωριών της Ακαρνανίας. υποστηρίζεται ιστορικά και βιβλιογραφικά. Το γεγονός αυτό ισχυροποιείται από τους ίδιους τους κατοίκους, που επέτρεπαν για πάνω από 150 χρόνια, πιο εύκολα γάμους μεταξύ ατόμων αυτών των έξι χωριών, παρά με άτομα άλλων γειτονικών χωριών. Η τάση αυτή δεν υπάρχει σήμερα και το άνοιγμα των χωριών για την ενσωμάτωση στο ευρύτερη κοινωνία του νομού έχει οδηγήσει στην εξαφάνιση μιας κουλτούρας και μιας παράδοσης που μπορεί να είναι παρωχημένη, αλλά δεν παύει να είναι σημαντική γιατί συνόδευσε και ανάθρεψε τις γενιές προγόνων μας για πάνω από 2000 χρόνια.
Με έκπληξη διαπιστώνει κανείς όπως και στους άλλους αρωμανικούς πληθυσμούς σημαντικές ιστορικές αλήθειες (διατήρηση αρχαιοελληνικού λεξιλογίου), όμορφων εθίμων (ο γάμος των Ριμένων έχει τα περισσότερα και με μεγάλη σημειολογία έθιμα), λαϊκή σοφία (παροιμίες, μύθοι, δοξασίες) και έναν κώδικα τιμής που είναι ξεχωριστός (η ιερότητα της φιλοξενίας, ο σεβασμός στους ηλικιωμένους, η παραμονή των γιων κοντά στην γονική εστία, η συμμετοχή όλου του χωριού στη χαρά του γάμου με τα κεράσματα και την “πουρίε” και επίσης η συμπαράσταση στο πένθος).
Έξι είναι τα αρμανικά χωριά της Ακαρνανίας (τέσσερα από αυτά παραποτάμια) τα οποία ιδρύθηκαν από νομάδες κτηνοτρόφους οι οποίοι χρησιμοποιούσαν τις περιοχές των χωριών κατά τους χειμερινούς μήνες για αιώνες. Τα χωριά αυτά είναι: η Στράτος (Σοροβίγλι), Γουριώτισσα (Κατσαρού), Όχθια (Παγκέϊκα), Στρογγυλοβούνι (Γακέικα), Παλαιομάνινα (Κουτσομπίνα), Αγράμπελο (Νταγιάντα). Υπήρχε και ένα έβδομο χωριό το Νούσια ή Στουρνάρι που σήμερα δεν υπάρχει και βρίσκονταν απέναντι από το Αγράμπελο και οι κάτοικοι ενσωματώθηκαν στα διπλανά χωριά. Οι ονομασίες στις παρενθέσεις προέρχονται από τα ονομάτα των αρχιτσελιγκάδων που εγκαταστάθηκαν στα χωριά. Διασώζονται πολλά ονόματα των λατινόφωνων Ελλήνων (Αρωμάνων)του Ξηρομέρου που μετά τα συναντούμε στα ακαρνανικά λατινόφωνα χωριά, όπως Νούσιας, Μήλας Χολέβας, Σπανός, Μπίκας, Μπίλης, Ζιώγας, Καραϊσκος, Καραμάνης Τάκος Λίλλης, Τσέλιος, Στεργίου, Σιδέρης, Φλώρος, Γκόντας, Τσώλης κ.α. Πολέμησαν σε μάχες υπό τους: Γ. Βαρνακιώτη, Καραϊσκάκη και Αν. Γριβογιώργο. Με το Μ. Κατσικογιάννη αρκετοί μπήκαν στο Μεσολόγγι και πολέμησαν μέχρι την Έξοδο. Ύστερα εντάχθηκαν στο σώμα του Καραϊσκάκη. Δεν αναφέρεται ο τόπος καταγωγής τους, γιατί ακόμα ζούσαν σε κονάκια σε διάφορες περιοχές ως σκηνίτες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου