Ο ΒΛΑΧΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΜΑΝΙΝΑΣ

Γαμήλια έθιμα μεταφοράς της νύφης στην Παλαιομάνινα παρουσιάζονται σε παραστάσεις αγγείων του έκτου αιώνα π.Χ.!!!

Εκπλήσσουν οι ομοιότητες για το γλυκό «πίτα ντι νιέρι» (μπακλαβάς – πλακούντας), για τα άλογα με τις άσπρες βούλες, τον «μπάλιο» που θυμίζει το άλογο του Αχιλλέα «Βαλλιός», τον μάλλινο ρουχισμό ή «πάια» που απαντάται σε μυκηναϊκές πινακίδες, την είσοδο της νύφης στο νέο σπίτι και πολλές άλλες που παραπέμπουν στην καθημερινή ζωή στην αρχαία Ελλάδα…

Του Δημήτρη Στεργίου

Φωτογραφία πρώτη (σύνθετη): Πάνω, αρχαία γαμήλια πομπή (παράσταση σε κορινθιακό κρατήρα του έκτου αιώνα π.Χ. ( Μουσείο Βατικανού). Κάτω, στιγμιότυπο από το βλάχικο γαμήλιο έθιμο μεταφοράς του μάλλινου ρουχισμού «πάια» στην Παλαιομάνινα (από βίντεο της Εταιρείας Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας)

Φωτογραφία δεύτερη (σύνθετη): Πάνω,σκηνή από το περίφημο αγγείο Φρανσουά του έκτου αιώνα π.Χ. με νέους και νέες να χορεύουν πιασμένους χέρι – χέρι, όπως στους ελληνικούς δημοτικούς χορούς και σε γάμους. Κάτω, στιγμιότυπο από το ίδιο βίντεο – ταινία, με την εκπληκτική ομοιότητα της ενδυμασίας της Βλάχας «νύφης» από την Παλαιομάνινα με εκείνη των αρχαίων Ελληνίδων

Στην Παλαιομάνινα και, φυσικά, στα υπόλοιπα βλαχοχώρια της Αιτωλοακαρνανίας υπάρχουν έθιμα του βλάχικου γάμου που έχουν τις ρίζες τους στην ελληνική αρχαιότητα. Στη συνέχεια θα παρουσιάσω μερικές σκηνές από τα έθιμα της μεταφοράς της νύφης στο νέο σπίτι της, στο σπίτι του γαμπρού, που απαντώνται σε αρχαία αγγεία.

Παρακάμπτοντας όλες τις προηγούμενες διαδικασίες – έθιμα του βλάχικου γάμου της Παλαιομάνινας (προξενιό, αρραβώνες, «προζύμι», στο δάσος για ξύλα, ξύρισμα του γαμπρού), τα οποία παρουσιάζονται λεπτομερώς στο βιβλίο μου «Βλάχικα έθιμα της Παλαιομάνινας με αρχαιοελληνικές ρίζες» (Εκδόσεις Δ. Παπαδήμα, Αθήνα 2001) θα αρχίσω το σημείωμα αυτό με γαμήλιες σκηνές που κυριαρχούν την Κυριακή, δηλαδή την ημέρα τέλεσης του γάμου.

Την Κυριακή το πρωί, λοιπόν, η νύφη ντύνονταν την τοπική φορεσιά, τη σιγκούνα. Στολίζονταν και κάθονταν δίπλα στη μάνα της. Οι γυναίκες απ’ όλο το χωριό έρχονταν για ευχές και κεράσματα προς τη νύφη. Πρόσφεραν χρήματα τα οποία έδινε στη μάνα της κι εκείνη τα έβαζε πάνω σ’ ένα μαξιλάρι που κρατούσε και της έλεγαν:
Σ’ τι κερινσιέσκου ντι ίνιμα = Σε κερνώ από την καρδιά μου
Του άλμπε σ’ τι βιέντου =Στ’ άσπρα να σε δω (να ευτυχήσεις)
Σημείωση: Από τις τέσσερις παραπάνω βλάχικες λέξεις οι δύο είναι ελληνικές και οι άλλες δύο λατινικές. Το ρήμα «κερδισιέσκου» παραπέμπει το ομηρικό «κεράννυμι» (κερνώ) με το καταλληκτικό -έσκου, που είναι σύνηθες και στα ομηρικά έπη! Η λέξη «ίνιμα» είναι λατινική: anima=ψυχή. Η λέξη» άλμπε» είναι λατινική (albus= λευκός, άσπρος, ευτυχής), ενώ το ρήμα «βέντου» παραπέμπει στο ομηρικό «είδω» (ρίζα fιδ). Ιλιάς Δ 374 και σε πολλές ακόμα ραψωδίες!

Μετά το ξύρισμα ο γαμπρός ντύνονταν κι αυτός την παραδοσιακή του φορεσιά, με κύριο ρούχο τη μάλλινη φουστανέλα. Στη συνέχεια οι συγγενείς του γαμπρού ξεκινούσαν να πάρουν τον κουμπάρο ( «νούνο» στα βλάχικα), από το σπίτι του με κλαρίνα και βιολιά. Γύριζαν όλοι στο σπίτι του γαμπρού. Τώρα θα πήγαιναν μαζί με το γαμπρό να πάρουν τη νύφη από το σπίτι της. Για να βγει ο γαμπρός από το σπίτι του η μάνα του έστρωνε ένα ύφασμα από το τζάκι μέχρι την πόρτα του σπιτιού. Ο γαμπρός ξεκινώντας από το τζάκι και περπατώντας πάνω στο ύφασμα έφτανε στην πόρτα. Εκεί, στο πρώτο σκαλί υπήρχε ένα ταψί μ’ ένα μαστραπά (χάλκινο αγγείο νερού) γεμάτο με νερό ή κρασί. Ο γαμπρός κλωτσούσε το μαστραπά, πατούσε πάνω στο ταψί και έβγαινε. Όλα αυτά για να ‘ναι η ζωή του δροσερή. Στην τσέπη του έβαζε ένα κλειδί.

Όλοι μαζί ξεκινούσαν για το σπίτι της νύφης. Προπορεύονταν τα κλαρίνα και τα βιολιά. Στο σπίτι της νύφης η αδερφή του γαμπρού φορούσε τα παπούτσια στη νύφη, αφού πρώτα είχε ρίξει κέρματα μέσα σ’ αυτά. Συμπεθεριό, συγγενείς και φίλοι του γαμπρού και της νύφης περίμεναν στην αυλή να βγει η νύφη από το σπίτι της. Την έπαιρνε ο πατέρας της και ο θείος της από το χέρι και προχωρούσαν προς την έξοδο του σπιτιού. Στο μεταξύ συγγενείς φόρτωναν σε τρία άλογα τα προικιά της (ο αριθμός 3 κυριαρχεί στα βλάχικα έθιμα!) .

Έβαζαν όλο το μάλλινο ρουχισμό, που λέγεται «πάια» στα βλάχικα, που είχε για το σπίτι της μέσα σε μεγάλα μπαούλα, τα «φουρτσέλιε» (από την ελληνική λέξη «φορτίο»!) Πάνω στα μπαούλα έριχναν εντυπωσιακά παραδοσιακά είδη ρούχων όπως μπατανίες, κουβέρτες, φλοκάτες, μαξιλάρια. Τ’ άλογα που χρησιμοποιούσαν για τη μεταφορά της προίκας ήταν συνήθως άσπρα με βούλες, τον έλεγαν «μπάλιο» στα βλάχικα. Σημειώνω ότι η λέξη «πάια» = μάλλινος ρουχισμός, απαντάται σε μυκηναϊκές πινακίδες ως “pawea» με την ίδια σημασία, για τη λέξη «μπάλιο» υπενθυμίζω ότι έτσι, «Βάλλιος», λεγόταν ένα από τα άλογα του Αχιλλέα!!!

Όλοι μαζί έπαιρναν το δρόμο για την εκκλησία. Μπροστά πάντα πήγαιναν οι μουσικοί. Μετά την τελετή του γάμου οι νεόνυμφοι έβγαιναν από την εκκλησία και οι μουσικοί ξανάρχιζαν τα τραγούδια. Κατευθύνονταν τώρα στο σπίτι του γαμπρού. Στα μέσα της διαδρομής γινόταν η τελετή «της παράδοσης και παραλαβής». Τώρα τα χέρια της νύφης κρατούσε ο πατέρας και ο θείος του γαμπρού για να οδηγήσουν τη νύφη στο καινούριο της σπίτι. Στο μεταξύ γαμπρός, κουμπάρος και συγγενείς πήγαιναν στο καφενείο του χωριού να πιουν καφέ και στη συνέχεια γαμπρός και κουμπάρος πήγαιναν στο σπίτι της νύφης να ζητήσουν τα κλειδιά από το μπαούλο. Αφού τα έπαιρναν γύριζαν στο σπίτι του γαμπρού.

Η νύφη έχει φτάσει στο καινούριο της σπίτι. Στην πόρτα την περίμενε η πεθερά της με ένα πιάτο γεμάτο αχλάδια, μήλα, σταφίδα και ένα κουταλάκι βούτυρο τα οποία έδινε στη νύφη σταυρώνοντας πρώτα την πόρτα του σπιτιού. Η νύφη τα έπαιρνε και έριχνε τα φρούτα σταυρωτά (μπρος, πίσω, αριστερά και δεξιά) και όλοι προσπαθούσαν να τα πιάσουν. Στο τέλος πετούσε το πιάτο και όποιος το έπιανε θεωρούνταν παλικάρι («πουτσαρέου» στα βλάχικα!!!). Η νύφη έμπαινε με το δεξί πόδι στο νέο σπιτικό της. Προσκυνούσε τρεις φορές την πεθερά της και μετά την φιλούσε. Προχωρούσε προς το τζάκι και το χτυπούσε τρεις φορές. Αυτό σήμαινε ότι: θα έμενε στο σπίτι της και δεν θα ήταν τριγυρίστρα (θα γύριζε)!!!. Η πεθερά πρόσφερε λουκούμι το οποίο είχε δαγκώσει πρώτα η ίδια. Η νύφη το δάγκωνε τρεις φορές και έπινε νερό. Στη συνέχεια έδινε κέρματα στους συγγενείς.

Μετά την τελετή της εισόδου της νύφης στο νέο της σπίτι συγκεντρώνονταν όλοι στο σπίτι του γαμπρού και άρχιζαν το χορό και το γλέντι. Πρώτα έμπαιναν στο χορό οι συγγενείς του γαμπρού. Έπειτα χόρευε η νύφη, ο γαμπρός, ο κουμπάρος και οι συγγενείς.

Αντίστοιχες γαμήλιες σκηνές από την ελληνική αρχαιότητα
Σημειώνω ότι όλα αυτά παρουσιάζονται περιληπτικά από το παραπάνω βιβλίο μου, δηλαδή χωρίς λεπτομέρειες και αναφορές στην αρχαιότητα. Για το λόγο αυτό φρονώ ότι είναι αναγκαίο, ύστερα από την παρουσίαση των συγκεκριμένων βλάχικων εθίμων κατά τη μεταφορά και την είσοδο της νύφης στο νέο σπίτι της να παραθέσω μερικά ενδιαφέρονται στοιχεία για τη μεταφορά της νύφης κατά την αρχαιότητα, όπως καταγράφονται στο βιβλίο «Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Ελλάδα» των Κ.Μ. Κολόμποβα και Ε.Λ. Οζερέστκαγια, το οποίο κυκλοφορεί κι αυτό από τις Εκδόσεις Δ. Παπαδήμα.

«Πριν από την τελετή του γάμου και στα δύο σπίτια προσφέρονταν θυσίες στους εφέστιους θεούς. Ο γαμπρός, καλλωπισμένος και αρωματισμένος, με ένα στεφάνι στο κεφάλι, συντροφευμένος από το συνοδό, τους συγγενείς και φίλους, έρχεται στο σπίτι της νύφης, το οποίου οι πύλες του ήταν στολισμένες έγκαιρα με κλαδιά ελιάς και δάφνης. Μπροστά σε όλη την οικογένεια και στους μελλόνυμφους, ο πατέρας προσφέρει θυσία στην εστά, δηλώνει επίσημα ότι δίνει την κόρη του στον γαμπρό και ότι από εδώ και μπρος δεν ανήκει στην οικογένεια των γονιών της. Όλα είναι έτοιμα για το γαμήλιο δείπνο, μαζί και ο γαμήλιος πλακούντας φτιαγμένος από σουσάμι και μέλι (σημείωση δική μου: έτσι ακριβώς είναι το γλυκό «πίτα ντι νιέρι» = στριφτός μπακλαβάς που μοιάζει με πλακούντα!). Στη θύρα ακούγονται ήχοι αυλού. Καλυμμένη με ένα πέπλο, όπως και μέχρι τότε, η νύφη έβγαινε από το σπίτι για να ανεβεί στο αμάξι ανάμεσα στον γαμπρό και το συνοδό (σημείωση δική μου: είναι ο κουμπάρος ή «νούνος» ή ο λεγόμενος «μπράτιμος» , στενός φίλος του γαμπρού!). Μπροστά από το αμάξι βάδιζαν οι αυλητές. Οι φίλοι μαζεύονταν γύρω από το αμάξι και τραγουδούσαν γαμήλια τραγούδια. Η μητέρα της νύφης βάδιζε πίσω από το αμάξι κρατώντας στο χέρι έναν πυρσό αναμμένο από την εστία του σπιτιού. Οι περαστικοί χαιρετούσαν την πομπή, εύχονταν ευτυχία στους νεαρούς νιόπαντρους και τους πείραζαν. Σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής αντηχούσε ο ιερός ύμνος, ο υμέναιος. Κι έτσι η συνοδεία διέσχιζε τους δρόμους και τις συνοικίες, συνοδεύοντας τους νιόπαντρους, που πήγαιναν να συναντήσουν την ευτυχία που τους περίμενε. Στο κατώφλι του σπιτιού του γαμπρού, που ήταν επίσης στολισμένο με κλάδο ελιάς και δάφνης, τη νεαρή σύζυγο υποδεχόταν η πεθερά. «Δεν είχα τύχη να σού ανάψω τον πυρσό στον γάμο» λέει μια μάνα που ο γιός της βρήκε το θάνατο πριν παντρευτεί, αναφέρει ο Ευριπίδης. Στην πύλη τη σκεπασμένη με γιρλάντες λουλουδιών έβγαινε ένα παιδάκι που έφερνε ένα καλάθι με φρούτα και έψαλλε έναν ύμνο του οποίου η επωδός του έλεγε: «πιο θαυμαστή θα είναι η καινούργια σου τύχη από την παλιά». Η νύφη έτρωγε ένα σύκο ή ένα κυδώνι –τα πιο γλυκά φρούτα, σύμβολα της ήρεμης ευτυχίας, την οποία θα χαιρόταν από εδώ και μπρος. Μια χορωδία κοριτσιών τραγουδάει ένα επιθαλάμιο. Η τελετή τελειώνει».

Αλήθεια, δεν είναι εκπληκτικές οι ομοιότητες μεταξύ των βλάχικων και αρχαίων γαμήλιων εθίμων; Αυτές μάλιστα οι ομοιότητες γίνονται ακόμα πιο έντονες αν ρίξει κανείς μια ματιά στις παρατιθέμενες φωτογραφίες που είναι σκηνές από παράσταση σε κορινθιακό κρατήρα του έκτου αιώνα π.Χ.