27 Σεπτεμβρίου 1829: Το έγγραφο βλαχοποιμένων προς τον Καποδίστρια για μόνιμη εγκατάσταση στην Ακαρνανία

Τα κονάκια των Καραδημαίων από τα Πράμαντα στο «τσπ» Αστακού τον Μάϊο του 1990. Η φωτογραφία είναι από το εκπληκτικό βιβλίο του συμμαθητή μου στο Δημοτικό Σχολείο της Παλαιομάνινας και διαπρεπούς φιλολόγου στη συνέχεια Νίκου Καρατζένη υπό τον τίτλο «Οι νομάδες κτηνοτρόφοι των Τζουμέρκων». Ο Νίκος Καρατζένης, είναι γιος νομάδων κτηνοτρόφων από τα Τζουμέρκα που κατέβαιναν για χειμαδιό στη Μήλα και σε άλλες περιοχές της Ακαρνανίας, ερχόταν με τα πόδια στο Δημοτικό Σχολείο της Παλαιομάνινας και έφευγε λίγο πριν από τη λήξη του σχολικού έτους για ξεκαλοκαιριό στα ηπειρωτικά βουνά…

 Ένα μεγάλο αφιέρωμα, με αφορμή τη διπλή αυτή επέτειο, σε τέσσερα μέρη, για την ιστορία 5.000 ετών της Παλαιομάνινας με πολλά άγνωστα στοιχεία και πληροφορίες και με μιαν εφιαλτική διαπίστωση για την ερημία: Σήμερα το χωριό έχει σχεδόν λιγότερους κατοίκους από εκείνους της αρχικής μόνιμης εγκατάστασης πριν από 180 περίπου χρόνια και το ένα τρίτο από εκείνους των Ελληνιστικών Χρόνων!!!!

Βλαχοκαλύβες – κονάκια, η κυρία κατοικία επί αιώνες των νομάδων κτηνοτρόφων και Ριμένων της Ακαρνανίας

Το έγγραφο προς τον Καποδίστρια

Ο αείμνηστος Κώστας (Ντίνος) Μπίτας με την τεράστια συμβολή του στην έρευνα για την Αιτωλοακαρνανία και την Παλαιομάνινα

Του Δημήτρη Στεργίου

Αύριο, 27 Σεπτεμβρίου, συμπληρώνονται 190 χρόνια από τότε (27 Σεπτεμβρίου 1829) που οι Ριμένοι (Ελληνόβλαχοι) της Ακαρνανίας, οι οποίοι ως νομάδες ή σκηνίτες κατέβαιναν στην περιοχή αυτή και σε διάφορες θέσεις στη Μάνινα («Παλιοκάλυβα», «Παλιοκούνακα» κλπ) για χειμαδιό από τα ηπειρωτικά βουνά, έστειλαν στον τότε (πρώτο) κυβερνήτη της Ελλάδος Ιωάννη Καποδίστρια επιστολή με την οποία ζητούσαν να εγκατασταθούν πια μόνιμα στην περιοχή, δηλαδή στον τόπο των αρχαίων προγόνων τους! Το έγγραφο αυτό, το οποίο μού το είχε δώσει κατά προτεραιότητα ο αείμνηστος συγχωριανός μου Κώστας (Ντίνος) Μπίτας, δημοσιεύθηκε με σχετικό κείμενο στο ιστορικό περιοδικό «Στερεά Ελλάς» και άλλα τοπικά έντυπα και, φυσικά, στην εφημερίδα «Η Φωνή της Παλαιομάνινας» (Φύλλο 1, Ιούλιος - Αύγουστος 1988) , που ήταν μια αξιέπαινη πρωτοβουλία του Συλλόγου Παλαιομανιτών «Η Σαυρία», με αναφορά στη μεγάλη προσφορά του στον πολιτισμό της περιοχής.

Το 2009, δηλαδή 21 χρόνια αργότερα, η εφημερίδα «Παλαιομάνινα», περιοδική έκδοση της Εταιρείας Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας, στο πρώτο κιόλας φύλλο της (σελίδα 8) έκανε ένα αφιέρωμα στον Ντίνο Μπίτα, στο οποίο αναφέρονταν, μεταξύ άλλων, τα εξής:

«Ο Κώστας (Ντίνος) Μπίτας πέθανε νέος, αφού δημιούργησε μια σπουδαία σταδιοδρομία και καλή οικογένεια. Εργάσθηκε στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, αλλά το πάθος του για την έρευνα τον έκανε συλλέκτη εγγράφων σχετικά με την ιστορία της Αιτωλοακαρνανίας και, φυσικά, του χωριού μας. Έτσι, συγκέντρωσε πλούσιο υλικό για ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα, το οποίο παρουσίαζε σε διάφορες τοπικές εφημερίδες. Ένα από το υλικό αυτό ήταν και το έγγραφο προς τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια το 1829 με το οποίο οι Ελληνόβλαχοι ζητούσαν να μείνουν μόνιμα στην Ακαρνανία. Το έγγραφο αυτό δημοσιεύτηκε στο πρώτο φύλλο της εφημερίδα «Η Φωνή της Παλαομανινας που κυκλοφόρησε τότε ο Σύλλογος Παλαιομανιτών «Η Σαυρία» . Για όλη αυτήν την προσφορά του, η Εταιρεία Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας έχει αναρτήσει στην Αίθουσα της λαογραφικής Έκθεσης μεγάλη φωτογραφία του Ντίνου».

Με τον Ντίνο είχα μια στενή φιλική και οικογενειακή επικοινωνία και σχεδόν καθημερινή συνεργασία επί πολλά χρόνια στην Αθήνα μετά το 1961. Το πάθος του για την έρευνα και την αναζήτηση εγγράφων στα γεμάτα από φακέλους δωμάτια του ιστορικού κτιρίου των Γενικών Αρχείων του Κράτος στην αρχή της οδού Ακαδημίας είχε «μπολιάσει» και εμένα. Έτσι, όταν είχα χρόνο (έπρεπε να παρακολουθώ τα μαθήματα στο Πανεπιστήμιο και να κάνω και μια δουλειά για ψιλομεροκάματο!), πήγαινα στο γραφείο του Ντίνου, ο οποίος με ενημέρωνε πρώτα για τα «φρέσκα» ευρήματα, ενώ άρχισε να με βοηθάει ενεργά για την ολοκλήρωση της πρωτοβουλίας μου να γράψω ένα βιβλίο για την Επανάσταση του 1821 στην Ακαρνανία. Πράγματι, κάθε φορά που πήγαινα εκεί, μού έφερνε τους ογκώδεις φακέλους, τους οποίους διάβαζα προσεκτικά, πετώντας στην άκρη έγγραφα που αφορούσαν το ’21 στην Ακαρνανία. Πολλά από τα έγγραφα αυτά έσπευδε χαρούμενα να τα φωτοτυπήσει ο ίδιος! Έτσι, με τη βοήθεια του Ντίνου και άλλων πηγών έγραψα και κυκλοφόρησε το 1971 στην Αθήνα το βιβλίο «Σελίδες από τον ξεσηκωμό του ’21 στην Ακαρνανία», το οποίο έχει εξαντληθεί.

Αντιλαμβάνεται κανείς, μόνο και μόνο από την επισήμανση του εγγράφου αυτού από τον ακούραστο συγχωριανό μας ιστοριοδίφη, την ιστορική του σημασία και αξία ιδιαίτερα για τις προσπάθειες των βλαχοποιμένων νομάδων να εγκατασταθούν μόνιμα στην Ακαρνανία.

Με αφορμή, λοιπόν, τη διπλή αυτή επέτειο (χαρούμενη για τους Ριμένους και αποφράς για τον Ελληνισμό, διότι την ίδια ημερομηνία, 27 Σεπτεμβρίου 1831, δηλαδή δύο χρόνια μετά, δολοφονήθηκε ο Καποδίστριας στο Ναύπλιο) θα αναρτήσω ένα μεγάλο αφιέρωμα σε τρία μέρη για την Παλαιομάνινα των 5.000 ετών με άγνωστα στοιχεία και πληροφορίες, το οποίο στηρίζεται σε μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το υπό έκδοση βιβλίο μου «Παλαιομάνινα: Συνεχής κατοίκηση επί 5.000 χρόνια».

Το πρώτο μέρος του αφιερώματος αυτού αφορά την επέτειο της αποστολής του εγγράφου αυτού προς τον Καποδίστρια στις 27 Σεπτεμβρίου 1829, το οποίο υπογράφεται από τον Αθανάσιο Δημ. Κραψίτη και το οποίο έχει ως εξής:

«Αριθμός τις ποιμένων και γεωργών, οίτινες βιασμένοι από τας βαρβαρικάς τυραννίας των Τούρκων και βλέποντες αντίκρυ των την ελευθερίαν και ευδαιμονίαν του ελληνικού κράτους, ελευθερίαν και αυτοί ποθούμενοι, προστρέχουσι παρακαλούντες να ήθελε δεχθή και να τους δώσει τόπον διορισμένον εις τον οποίον να μετακομίσωσι τα φαμελίας, πρόβατα και λοιπά ζώα των, όσα με πολλούς κόπους και μεγάλους κινδύνους ηδυνήθησαν να διατηρήσωσι δια σπόρον.

Λοιπόν, ως πληρεξούσιον και τοποτηρητήν του εξοχωτάτου κυβερνήτου αναφέροντας εις την εκλαμπρότητά της θερμώς παρακαλούντας ει δυνατόν να ήθελε τους δοθή μιαν γνωστήν των θέσις, η οποία ονομάζεται Μάνινα και Ποδολοβίτζα επί Θέματος Ξηρομέρου, ην και άλλοτε εβάσταξεν ο ίδιος Σκουτέρης και παρακαλείται να ήθελε μας εφοδιάσει με τα προσηκούσας διαταγάς της προς τας εκεί πολιτικάς και πολεμικάς αρχάς, να τους γνωρίσουν Έλληνας και να τους υπερασπίζωνται κατά τα ιερά θεσπίσματα της Κυβερνήσεως. Μάλιστα, αν κρίνη εύλογον να ήθελε διατάξει τους εις την είσοδόν των καπεταναίους να μην τύχη και τους εμποδίσουν εις την Γράντζιαν, διότι τους προξενείτε μεγάλη δυστυχίαν.

Δια τούτο, παρακαλούμεν να γίνουν σφοδραί και τακτικόταται διαταγαί ώστε να λάβη το αίσιον και ευτυχές τέλος η αίτησίς μας. Θέλουν επακαλουθήσει και άλλοι πολλοί. Από εκείνα τα μέρη να φέρουν αρκετόν αριθμόν ζώων μόνον αποβλέπουσιν εις τον ίδιον Σκουτέρην, όστις είναι εις την πρώτην θέσιν, πώς και την γρηγοράτζαν θα απολαύση.

Επί τούτο, έστειλε εμέ τον ελάχιστον δούλον σας καθώς μοι δώσετε διαταγάς αμέσως να υπάγω να κινήσουν τα πρόβατα, διότι είναι ο καιρός των και μένω».

Από το Δέκατο Κεφάλαιο του υπό έκδοση βιβλίου μου «Παλαιομάνινα: Συνεχής κατοίκηση επί 5.000 χρόνια», παραθέτω μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα για το θέμα αυτό και, κυρίως, για το χρονικό της εγκατάστασης, όπως προκύπτει από επίσημα έγγραφα και διηγήσεις των παππούδων μας:

Το έγγραφο αυτό περιέχει μερικές πληροφορίες, οι οποίες επιβεβαιώνουν τη μόνιμη άποψή μου για τον τρόπο, διακαή επιθυμία των προγόνων μας, νομάδων επί αιώνες, για μόνιμη εγκατάσταση στα επτά στην αρχή και έξι σημερινά χωριά της Ακαρνανίας.

Πρώτον, είναι μια ημερομηνία που απέχει μόλις μερικές ημέρες από την έναρξη της κουραστικής και πολυήμερης διαδικασίας καθόδου στα χειμαδιά της Ακαρνανίας από τα ηπειρωτικά βουνά, όπως την έχω παρουσιάσει σε προηγούμενα σημειώματα.

Δεύτερον, η φράση «…να τους δοθή μιαν γνωστή θέσιν» επιβεβαιώνει την επίμονη άποψή μου ότι οι Ελληνόβλαχοι της Ακαρνανίας κατέβαιναν επί αιώνες στην «ιδίαν γνωστήν θέσιν» στην Ακαρνανία και ότι ήρθε πια ο καιρός να εγκατασταθούν μόνιμα στη γη των «αρχαίων προγόνων τους», την οποία εγκατέλειψαν μετά «την «ερημίαν» της Ακαρνανίας εξαιτίας της ίδρυσης κυρίως της Νικόπολης στην Ήπειρο!

Τρίτον, ήθελαν να επιστρέψουν μόνιμα «εις την γνωστήν θέσιν», λοιπόν, δηλαδή σε αυτήν που δεν ξέχασαν ποτέ και που επί αιώνες κατέβαιναν από τα ηπειρωτικά βουνά (Νικόπολη) για χειμαδιό στα … «πάτρια» εδάφη τους. Η άποψη αυτή ενισχύεται από τη διαπίστωση ότι οι Ριμένοι, υπό τον αρχιτσέλιγκα Γιάγκα είχαν διαλέξει ως μόνιμο τόπο για χειμαδιό την αρχαία Στράτο, πάνω στα ερείπια της οποίας έχτισαν το χωριό Σωροβίγλι (σημερινή Στράτος), οι Ριμένοι (βλαχοποιμένες) υπό τον αρχιτσέλιγκα Κουτσομπίνα είχαν διαλέξει μόνιμα επί αιώνες για χειμαδιό την Παλαιομάνινα (που σημαίνει Παλιό κάστρο, φρούριο, αρχαία πόλη), πάνω στα ερείπια της οποίας έχτισαν το χωριό τους Κουτσομπίνα ή Μάνια και σήμερα Παλαιομάνινα κλπ. Η ίδια διαπίστωση ισχύει και για το Αγράμπελο και την εγκατάστασή τους το 1857 υπό τον αρχιτσέλιγκα Λάμπρο Νταγιάντα ή Μπούσια στην περιοχή Φοντάνα, η οποία, όπως μού έχει διηγηθεί ο Χρήστος Μπαμπάνης από το Αγράμπελο, βρισκόταν στον κάμπο και υπήρχε και μία λίμνη, η οποία προφανώς σχηματιζόταν από την πηγή αυτή.

Τέταρτον, όπως επισημαίνει ο αγαπητός μου φίλος Χρήστος Μπαμπάνης από το Αγράμπελο, οι πρώτες οικογένειες που εγκαταστάθηκαν ήταν εκείνη του αρχιτσέλιγκα Λάμπρου Νταγιάντα ( Λάμπρος – Λαμπρούσιας = Μπούσιας ), του Φέρρα και του Νασίκα. Η κάθε οικογένεια είχε τουλάχιστον 20 άτομα. Τα πρώτα σπίτια ήταν καλύβες (κονάκια, όπως και στην Παλαιομάνινα, όπου υπάρχει το τοπωνύμιο Παλιοκάλυβα ή Παλιοκούνακα). Στο συγκεκριμένο χώρο , ωστόσο, υπήρχαν πολλά κουνούπια και έτσι ο αρχιτσέλιγκας αντάλλαξε την περιοχή με κάποιον Παπαγιάννη, ο οποίος βρισκόταν στη σημερινή περιοχή του χωριού, όπως μού διηγήθηκε ο Χρήστος Μπαμπάνης. Στη συνέχεια, μετά τη μετακίνηση και εγκατάσταση των νομάδων η σημερινή περιοχή του Αγραμπέλου πήρε στην αρχή την ονομασία της Φοντάνας και του ιδιοκτήτη της, δηλαδή «Λα Φοντάνα έστι Παπαγιάννη». Πάντως, είναι άγνωστο πώς έγινε η ανταλλαγή των περιοχών, αλλά δεν θα ήταν τότε και μεγάλη η διαδικασία, αφού ο καθένας πήγαινε όπου ήθελε!

Πέμπτον, οι πολύτιμες πληροφορίες συνεχίζονται με την επισήμανση ότι η πρώτη ιστορική αναφορά γίνεται στους πρώτους χρόνους της τουρκοκρατίας περίπου το 1521 μέχρι το 1684. Τότε υπήρχε το παλιό χωριό Αγράμπελο με αυτή την ονομασία και το είχε νοικιάσει ο Μήτρος Νταγιάντας, πατέρας του Λάμπρου Νταγιάντα, από την Αλή Πασά. Ο οικισμός περιείχε πολύ λίγες οικογένειες ( περίπου 10) και διέμεναν εκεί σίγουρα μόνο όταν κατέβαιναν στην ίδια πάντα περιοχή, χωρισμένοι κατά τσελιγκάτα, στα αρχαία «πάτρια εδάφη» για χειμαδιό από τα ηπειρωτικά βουνά! Στα τέλη του 17ου αιώνα αρχές 18ου για άγνωστους λόγους το χωριό εγκαταλείφθηκε.

Έκτον, οι άλλοι νομάδες, υπό αρχιτσέλιγκες στενοί συγγενείς των άλλων που πήγαν «εις την γνωστή θέσιν», δηλαδή στην Παλαιομάνινα, τη Στράτο και το Αγράμπελο, εγκαταστάθηκαν σε περιοχές πολύ κοντινές (Όχθια- Στρογγυλοβούνι) και κατάλληλες για την κτηνοτροφία.

Έβδομον, γύρω στο 1860 το Ελληνικό Κράτος με νόμο (ΦΕΚ 12/2 Μαΐου 1858 και ΦΕΚ 14/9 Απριλίου 1959) υποχρέωνε τους νομάδες που πηγαινοέρχονταν μεταξύ ελληνικού και τουρκικού κράτους ή να εγκατασταθούν μόνιμα δημιουργώντας χωριά ή να μην ξαναπεράσουν τα σύνορα. Οι νομάδες αυτοί αποφάσισαν να εγκατασταθούν οριστικά και μόνιμα πια στο Ξηρόμερο αφήνοντας για πάντα τον νομαδικό βίο και να ασχοληθούν και με την καλλιέργεια της γης. Ήδη όμως προϋπήρξε το παραπάνω έγγραφο προς τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια με ημερομηνία 27 Σεπτεμβρίου 1829, όπου είχε δηλωθεί η επιθυμία "ποιμένων και γεωργών" οι οποίοι καταδυναστευόμενοι από τον τουρκικό ζυγό ζητούσαν άδεια για τη μόνιμη εγκατάστασή τους στη περιοχή Μάνινα Ξηρομέρου. Η μετανάστευση τελικά ξεκίνησε το 1840 μετά από ληστρικές επιθέσεις Τουρκαλβανών

Όγδοον, η επιθυμία τους, ο πόθος τους να εγκατασταθούν μόνιμα στην ελεύθερη τότε Ελλάδα είναι τόσο διακαής που «πυρπολεί» τις γνωστές θεωρίες ότι οι Ριμένοι της Ακαρνανίας ήταν … «μισέλληνες», «φιλοτουρκαλβανοί», «αλειτούργητοι» και με άλλους επαίσχυντους χαρακτηρισμούς από βασίζονται μόνο σε «κρανιολογικά περιττώματα»!

Ένατον, με την ευκαιρία της επετείου της αποστολής του εγγράφου αυτού υπενθυμίζω μερικές αναφορές του παρατηρητικού, αλλά και αμφιλεγόμενου Γερμανού περιηγητή, ιστορικού κλπ Gustav Weigannd, ο οποίος επισημαίνει ότι οι Ελληνόβλαχοι της Ακαρνανίας είναι απόγονοι του μεσαιωνικού πληθυσμού, αφού η Ακαρνανία ήταν γνωστή κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους ως Μικρή Βλαχία, σε αντίθεση με τη Μεγάλη , που ήταν η Θεσσαλία. Ο Wace και Tompson απορρίπτουν την εύστοχη αυτή άποψη, επικαλούμενοι εσφαλμένως την επισήμανση του Ιωάννου Λαμπρίδου (1839 -1891), ο οποίος αναφέρει ότι «προήλθαν από το χωριό Βιτσικόπουλο της περιοχής Παλαιοπαγώνι της Βορείου Ηπείρου γύρω στο 1840». Αλλά, ο Λαμπρίδης δεν αναφέρει αυτό, ότι δηλαδή οι Ελληνόβλαχοι της Ακαρνανίας «προήλθαν», αλλά ότι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή αυτή «μετά την ολοσχερή διάλυσιν (1840) του Μπιτσικόπουλου, χωρίου επί του οροπεδίου Βρόστανης του Παληοπωγώνη…» Η άποψη του Λαμπρίδου, ο οποίος, ωστόσο, είναι ο βασικός εμπνευστής μερικών συγγραφέων για τον χαρακτηρισμό των Ριμένων της Ακαρνανίας ως «μισελλήνων» κλπ, ότι οι Ελληνόβλαχοι της Ακαρνανίας εγκαταστάθηκαν στην Ακαρνανία μετά το 1829 και ιδιαίτερα μετά το 1840 επιβεβαιώνεται και από τις μαρτυρίες των παππούδων μας.

Από τα παραπάνω και από τις διηγήσεις των παππούδων μας προκύπτει ότι η πρώτη προσπάθεια για μόνιμη εγκατάσταση των Ριμένων στην Ακαρνανία (Μάνινα) άρχισε το 1829 με το παραπάνω έγγραφο, το οποίο, όπως φαίνεται είχε αίσια έκβαση, αλλά η δολοφονία, ακριβώς την ίδια ημερομηνία (27 Σεπτεμβρίου) δύο χρόνια μετά (το 1831) του πρώτου κυβερνήτη και τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν στο νεοσύστατο κράτος σίγουρα επιβράδυναν τις διαδικασίες για την αντιμετώπιση του θέματος της μόνιμης εγκατάστασης των βλαχοποιμένων στην Ακαρνανία.. Το χάος που ακολούθησε, οι έριδες, η διχόνοια, τη αντιπαλότητα των παρατάξεων για την εξουσία και η απόφαση των προστάτιδων δυνάμεων για εκλογή βασιλιά είναι τα κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ταραχώδους αυτής περιόδου, τα οποία και συνεχίσθηκαν και τις επόμενες δεκαετίες.

Αυτό όμως που ήθελα να τονίσω είναι ότι φαίνεται πως το όνομα της αρχαίας πόλης της Παλαιομάνινας ξεχάσθηκε από τους κατοίκους μετά την εγκατάλειψή της και τη μετοίκησή τους στην περιοχή της Νικόπολης, για δύο λόγους. Κατ΄ αρχάς, μετά την ειρήνη στην περιοχή που εξασφάλιζε η Pax Romana δεν χρειαζόταν πια η διαμονή τους σε μια οχυρωμένη τοποθεσία, αλλά σε αγροικίες, όπως επισημαίνει ο αρχαιολόγος Μιχάλης Πετρόπουλος. Ύστερα, όσοι εγκατέλειψαν την αρχαία πόλη και μετοίκησαν στην περιοχή της Νικόπολης κατέβαιναν το χειμώνα στη γνωστή τους θέση, αλλά έξω από τα τείχη. Έτσι, με το πέρασμα των χρόνων και τη διαδοχή των γενεών το όνομα ξεχάστηκε και οι μεταγενέστεροι, οι οποίοι προφανώς δεν γνώριζαν την τοπική τους ιστορία, βλέποντας τα επιβλητικά κάστρα, βρήκαν μια ονομασία που ταίριαζε σε αυτό που έβλεπαν και που είναι συνήθης σε όλες αυτές περιπτώσεις στην Ελλάδα, όπως «Παληοχώρι», «Παλαιοκάτουνο», «Παλιοκούνακα», «Παλιάμπελα» κλπ.

Αυτό το όνομα, δηλαδή Παλαιό Μάνι, Παλαιομάνινα, Παλαιομάϊνα είχε η αρχαία πόλη μετά τον δέκατο αιώνα μ.Χ., κατά την Επανάσταση του 1821 και μετά την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους, όπως προκύπτει από έγγραφα, που δημοσιεύονται στο βιβλίο μου «Σελίδες από τον ξεσηκωμό του ’21 στην Ακαρνανία» (Αθήνα, 1971) και στο βιβλίο του Παναγιώτη Β. Ζώγα «Από την Μητρόπολη της Ακαρνανίας μέχρι την Παλαιομάνινα».