Η συμβολή των Ελληνόβλαχων της Ακαρνανίας στους Αγώνες του Έθνους μας.

Πολλοί  συμμετείχαν στην Ελληνική Επανάσταση και στην Ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου και  με την αρετή της αυταπάρνησης και της αυτοθυσίας πολέμησαν μέχρι την τελευταία ρανίδα του αίματός τους για την ελευθερία της πατρίδας

Γράφει ο Γιώργος Π. Μπαμπάνης

Λίγοι ίσως γνωρίζουν ότι ήταν μεγάλη η συμβολή και των Ελληνόβλαχων της Ακαρνανίας στους αγώνες του Έθνους μας. Ο παππούς μου Δημήτρης Στεργίου, μού έχει αναφέρει πολλές ιστορίες για τα κατορθώματα, τη λεβεντιά και κυρίως τη συμμετοχή των Βλάχων των χωριών αυτών στους αγώνες της Επανάστασης του 1821, τα οποία  είχαν διηγηθεί γέροντες Ελληνόβλαχοι της περιοχής αυτής. Όλοι σχεδόν οι γέροντες αυτοί είχαν ηλικία άνω των 95 χρονών και, συνεπώς, ήταν νωπή στη μνήμη τους η παράδοση τέτοιων ιστοριών από τους πατεράδες τους και τους παππούδες τους. Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι οι αναμνήσεις είναι πιο έντονες όσο περνάνε τα χρόνια μας, τότε μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι ιστορίες αυτές ήταν όλες πραγματικές. Μερικές από τις ιστορίες αυτές τις είχε δημοσιεύσει και ο παππούς μου σε τοπικές εφημερίδες του Μεσολογγίου, όταν ακόμη ήταν μαθητής της Παλαμαικής Σχολής Μεσολογγίου το 1960 και το 1961.

Μια αποκαλυπτική έρευνα για τη συμβολή των Βλάχων της Ακαρνανίας στους αγώνες του Έθνους μας, είχε κάνει ο Αιτωλοακαρνάνας πρώην βουλευτής της Ένωσης Κέντρου και του ΠΑΣΟΚ και πρώην υπουργός του ΠΑΣΟΚ ο Γιώργος Δ. Παπαδημητρίου, η οποία ήταν αποτέλεσμα κόπων πολλών ετών και στηρίζεται, όπως τονίζει, σε στοιχεία των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Τα στοιχεία της έρευνας αυτής  είχε στείλει και στον παππού μου, ο οποίος τα συμπεριέλαβε  στο βιβλίο του << Τα Βλάχικα έθιμα της Παλαιομάνινας με αρχαιοελληνικές ρίζες >>. Όπως τόνιζε ο Παπαδημητρίου,   από την επαύριον κιόλας της άλωσης της Κωνσταντινούπολης, οι Ελληνόβλαχοι – σκηνίτες της Ακαρνανίας πύκνωσαν τις τάξεις των πρώτων κλεφτών και αμαρτωλών. Σημειώνεται ότι στο σχετικό έγγραφο με τα στοιχεία ο Παπαδημητρίου χαρακτηρίζει τους Ελληνόβλαχους της Ακαρνανίας ως  ΄΄Γκαραγκούνηδες ΄΄ δηλαδή όπως ακριβώς ονομάζονταν από τους κατοίκους της γύρω περιοχής, ενώ, όπως έχουμε γράψει, οι Ελληνόβλαχοι της Ακαρνανίας δεν έχουν καμιά σχέση με τους Καραγκούνηδες της Θεσσαλίας. Οι Ελληνόβλαχοι της Ακαρνανίας είναι, όπως προκύπτει και από τις χιλιάδες αρχαιοελληνικές λέξεις που υπάρχουν στον βλάχικο λόγο, γηγενείς, αυτόχθονες, Έλληνες, οι οποίοι κατέβαιναν επί αιώνες από τα ηπειρωτικά βουνά για χειμαδιό στην περιοχή αυτή τον χειμώνα ως σκηνίτες. Τελικά εγκαταστάθηκαν μόνιμα στα έξι αυτά χωριά πριν από 180 περίπου χρόνια. Το σημείωμα αυτό του  Παπαδημητρίου επιβεβαίωσε όλες σχεδόν τις ιστορίες που διηγούνταν οι γέροντες στου χωριού στον παππού μου, αλλά και αύξησε τις πληροφορίες για την συμβολή των Βλάχων της περιοχής αυτής στην Επανάσταση του 1821.

Στο σημείο αυτό σας παρουσιάζω τα ονόματα συντοπιτών μας που έπεσαν ηρωικά : Αναφέρονται τα ονόματα των Νούσια, Μήλα, Φέρρα, Χολέβα, Σπανού, Κάμπου, Μπομπόλη, Μπίκα και Αποστόλου. Η παράδοση, σύμφωνα με τον Γάκια Παπαδημητρίου, αναφέρει ότι το μένος των Ελληνόβλαχων της Ακαρνανίας κατά των Τούρκων ήταν τόσο μεγάλο, ώστε τους κατέσφαζαν σαν αρνιά! 

Οι οπλαρχηγοί Πάγκιος, Ναούμης, Μπίλης, Ζώγας, Καραϊσκος και Γιάγκας έχουν γίνει θρύλος στην περιοχή για τα ανδραγαθήματά τους.

Η παράδοση, όπως μας επεσήμανε πριν από πολλά χρόνια ο Γάκιας  Παπαδημητρίου, αναφέρει ότι στην Έξοδο του Μεσολογγίου έπεσαν πολλοί Ελληνόβλαχοι, όπως οι Δημονίτσας, Καραμάνης, Κύργιος, Τόγιας, Τσαμπάζης, Σιδέρης, Τάκος, Λίλλης, Τσιμπούκης, Βρέττας, Πόπης, Παππάς, Στεργίου και Τσέλιος. Όλα αυτών απόγονοι υπάρχουν και σήμερα και στα έξι βλαχοχώρια της Ακαρνανίας.

Θρυλική, επίσης, έχει παραμείνει η μορφή του φανατικού διώκτη των κοτζαμπάσηδων οπλαρχηγού Φίλιππου  Ζώγα από την περιοχή της Μήλας  της Παλαιομάνινας. Ακόμα στην ιερή φάλαγα των πρωταγωνιστών της εθνεγερσίας  περίβλεπη θέση κατέχουν οι Ελληνόβλαχοι της Ακαρνανίας. Εκτός από τους ήρωες που ήδη αναφέρθηκαν, έπεσαν κατά περιόδους  οι Μπαμπάνης, Τσίπης, Φλώρος, Μπίτας, Νίτσας, Χατζής, Κοσσόβας, Τσέπας, Γκόντας και Σιδέρης.

Για όλους αυτούς, όπως είχε ενημερώσει εγγράφως και τον παππού μου  ο Γιώργος Παπαδημητρίου, βρέθηκαν στοιχεία στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Η παράδοση, εκτός από τους Εξοδίτες που αναφέρθηκαν,  μνημονεύει ακόμη τους Τσαούση, Αδάμο. Ράπτη, Φέρρα, Τσέλιο, Ντεμούση,  Καμπέρη, Κωστάκο, Κέκο, Κάκκο, Μήλα, Νούσια, Νάκα, Γιαννάκη, Μπρατζιώτη, Αποστόλου και Τσέπα. Ακόμα, η παράδοση αναφέρει ότι, όταν οι Ελληνόβλαχοι ξυλεύονταν στη Μάνινα, η οποία ήταν ιδιοκτησία της μάνας του Σουλτάνου, ο κατής της περιοχής κάλεσε τους Ελληνόβλαχλους  Κουτσομπίνα, Πάτση, Πατσέα, Γεωργάκη, Νταγιάντα, Τάγκα, Ζήκο, Τσίπη, Πόπη και Τίλλη για να τους δώσει τάχα συμβουλές. Αλλά εκείνος τους συνέλαβε για τα τρομοκρατήσει τους ατίθασους Ελληνόβλαχους της περιοχής.  Οι Ελληνόβλαχοι αγωνιστές έστησαν καρτέρι, απελευθέρωσαν τους ομήρους και έσφαξαν τους Τούρκους στρατιώτες. Σε μερικές ημέρες μετά σκότωσαν και τον κατή…

Ο Γάκιας Παπαδημητρίου καταγράφει τα εξής για τον ηρωισμό των Ελληνόβλαχων στην επανάσταση: «Με το Ελευθερία ή Θάνατος πολέμησαν οι Γκαρακούνηδες τη μεγάλη νύχτα και κατά την Εθνεγερσία. Με το ίδιο πάθος πολέμησαν οι απόγονοι τους σ΄όλους τους μετέπειτα απελευθερωτικούς αγώνες, καθώς και στην Αλβανία και την Κατοχή. Στους Γκαραγκούνηδες η φιλοπατρία, συνακολουθείται από γενναιοψυχία, φιλοτιμία κι εντιμότητα. Η ελληνική ιστορία είναι κατάστικτη και καθαγιασμένη από μάρτυρες Γκαραγκούνηδες υψηλού φρονήματος. Οι Γκαρακούνηδες στο πέρασμα των αιώνων, έκαναν ό,τι μπορούσαν για να αντισταθούν , ν΄αμυνθούν , να κρατήσουν την ταυτότητα τους, την Ελληνική και την Ορθόδοξη και να εφαρμόσουν το πρόσταγμα΄΄ Αμύνεσθαι περί πατρης΄΄, του Ομήρου.  Οι σημερινοί Γκαραγκούνηδες, συνεχίζουν να διατηρούν αναλλοίωτες τις ιερές  παρακαταθήκες και παραδόσεις των προγόνων τους. Και με δημοκρατικό φρόνημα βαδίζουν το ίδιο μονοπάτι, πιστοί στα όσα γράφει ο Περικλής στον ΄΄Επιτάφιο΄΄! Τα ένδοξα υπέρ Πατρίδος έργα των μαχητών, πρέπει να τιμώνται μόνον δια των αντάξιων έργων΄΄

Σελίδες από τον ξεσηκωμό του 1821 στην Ακαρνανία

Επίσης ο παππούς μου, με συνεχείς έρευνες στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, όταν ήταν  φοιτητής στην Αθήνα,  συγκέντρωσε όλα τα έγγραφα που αναφέρονται σε σημαντικές  μάχες στην Ακαρνανία. Όλα τα έγγραφα αυτά τα συγκέντρωσε στο βιβλίο του «Σελίδες από τον ξεσηκωμό του ΄21 στην Ακαρνανία» που κυκλοφόρησε το 1971. Όπως αναφέρει στο βιβλίο αυτό, οι ιστοριοδίφες επισημαίνουν ακόμη ότι οι Βλάχοι της Ακαρνανίας πήραν μέρος στη μάχη της 8ης  Ιουνίου 1821 στο Αγρίνιο, υπό τον Γ. Βαρνακιώτη, της 10ης  Αυγούστου 1822 στην Πλάκα, επίσης, υπό τον Βαρνακιώτη, στην πρώτη Πολιορκία του Μεσολογγίου στις 25 Οκτωβρίου 1822, στη μάχη της 23ης  Σεπτεμβρίου 1823 στην Παλιοσάλτσενα Αιτωλικού κατά του Μουσταή Πασά της Σκόνδρας. Ακόμη, στις 13 Ιουνίου 1823 εισέρχονται με τον Μήτσο Κατσικογιάννη στο Μεσολίγγι, που πολιορκούσε ο Κιουταχής και πήραν μέρος στη μάχη της 29ης Αυγούστου 1825 στο Μαχαλά Ακαρνανίας υπό τον Γεώργιο Καραισκάκη, στη μάχη της 28ης Σεπτεμβρίου 1825, όπου καταστράφηκε η βάση του Κιουταχή στον Καρβασαρά ( Αμφιλοχία) , στην έξοδο του Μεσολογγίου τον Απρίλιο του 1826 υπό τον Ανδρέα Γριβογιώργο, στη μάχη της 24ης Νοεμβρίου 1826 στην Αράχωβα υπό τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, στη μάχη της Πέτρας στις 12 Σεπτεμβρίου 1829 και άλλες.

Στο βιβλίο αυτό ο παππού μου Δημήτρης Στεργίου αναφέρει ότι η Παλαιομάνινα σε έγγραφα των αγωνιστών του 1821 αναφέρεται ως «Παλαιομάϊνα» με τις ομώνυμες μάχες. Συγκεκριμένα, δύο έγγραφα από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, τα οποία αφορούν στην Επανάσταση του 1821 στο Ξηρόμερο (Ακαρνανία) αποκαλύπτουν ότι ίσως η ονομασία του σημερινού χωριού «Παλαιομάνινα» δεν είναι η σωστή. Και στα δύο έγγραφα, που μάλιστα έχουν ημερομηνίες με διαφορά 19 ετών, η Παλαιομάνινα αναφέρεται τέσσερις φορές ως « Παλαιομάϊνα» ή «Παλιομάϊνα», που σημαίνει ότι δεν πρόκειται για ορθογραφικό λάθος ή αναγραμματισμό. Ύστερα, η άγνωστη σχεδόν ή με ανίσχυρη πειστικότητα ετυμολογία του δεύτερου συνθετικού «Μάνινα» και η, αντιθέτως,  σίγουρη σημασία της λέξης «Μάϊνα» ως περιοχής με κάστρα (αρχαίες πόλεις) ενισχύει τη διαπίστωση αυτή. Η άποψη αυτή ενισχύεται από τη διαπίστωση ότι στην ευρύτερη περιοχή της Μάνινας υπάρχουν ανά τέσσερα ή πέντε χιλιόμετρα ερείπια αρχαίων τειχών, τα οποία δεσπόζουν και σε όλο το χωριό, την Παλαιομάνινα.  Όλα αυτά σημαίνουν ότι η τοποθεσία της Παλαιομάνινας είναι γνωστή πολύ πριν από τη μόνιμη εγκατάσταση των βλαχοποιμένων, οι οποίοι ίσως ή προφανώς την ονομάτιζαν έτσι, δηλαδή Παλαιομάϊνα, που σημαίνει «παλιά περιοχή με κάστρα», κατά την κάθοδό τους το χειμώνα στα χειμαδιά, αφού της ονομασία της αρχαίας οχυρωμένης πόλης ήταν και είναι ακόμα άγνωστη. Μετά τη μόνιμη εγκατάσταση των βλαχοπομένων το 1860 πήρε το όνομα του ιδρυτή της, ενώ, όπως ήδη αναφέρθηκε, ήταν γνωστή ήδη από τους αγώνες του  1821 ως «Παλαιομάϊνα» ή «Παλιομάϊνα», και οι περιηγητές  Γουλιέλμος Μαρτίνος Λήκ (1777-1860), ο οποίος επισκέφθηκε την Παλαιομάνινα  το Μάρτιο του 1885, την αποκαλεί ως «Παλαιό Μάνι», όπως  «Παλιό Μάνι» αποκαλεί το χωριό και ο Λέον Εζέ στο βιβλίο του «Le mont Olympe et l’ Akarnanie”. Δηλαδή, όπως αναφέρθηκε, οι ξένοι πριν από τους αγώνες για την ανεξαρτησία και μετά το 1821 αποκαλούσαν την τοποθεσία της Παλαιομάνινας  ή Παλαιομάϊνας ως «Παλιό Μάνι», δηλαδή ως «παλιό Κάστρο».

 Η ηρωίδα Ριμένα Αφροδίτη  Τόγια από την Παλαιομάνινα

Ο θρύλος μιλάει για την Αφροδίτη Τόγια (σημείωση: οι Ελληνόβλαχοι προτιμούσαν να δίνουν αρχαία ονόματα στα παιδιά τους), την ηρωίδα από την Παλαιομάνινα. Σε μάχη, στην οποία συμμετείχε, συνελήφθη από τους Τούρκους και οδηγήθηκε στην Άρτα. Ο αγάς θέλησε να τη θωπεύσει γιατί ήταν πολύ ωραία. Η Αφροδίτη, βλέποντας να λάμπει η χρυσοποίκιλτη λαβή του μαχαιριού του αγά, ορμά αστραπιαία, το αποσπά και το βυθίζει στα στήθια της. Ο πασάς της Άρτας, όταν πληροφορήθηκε το γεγονός, συγκινήθηκε και έδωσε εντολή να παραδοθεί το σώμα της στους Έλληνες. Η κηδεία της έγινε με καθολική συμμετοχή οπλαρχηγών και πολεμιστών καθώς και πλήθους κόσμου. Ετάφη στην Ι. Μονή Λιγοβιτσίου.

Υπάρχει και σχετικό τραγούδι – μοιρολόι (της τάβλας), το οποίο διέσωσε ο παππούς μου Δημήτρης Στεργίου. Όταν ήταν φοιτητής (αρχές της δεκαετίας του ΄60)  το τραγούδι αυτό το παρέδωσαν στα βλάχικα οι γέροντες της Παλαιομάνιναςς, οι οποίοι στις συχνές συζητήσεις που είχε μαζί τους έλεγαν διάφορες τοπικές ιστορίες, όπως, για τον Αλή πασά και τον αρχιτσέλιγκα  Γιάγκα, και τραγούδια. Οι γέροντες αυτοί ήταν ο παππού –Δημητράκης Σπανός ή Σκράκος και ο παππού – Μήτρος Νάκας ή παπού -Ιάϊα (πατέρας του ποιητή Βασίλη Νάκα). Το κατέγραψε και το διέσωσε. Μετά από πολλά χρόνια, το θρύλο αυτό επιβεβαίωσε με γραπτό σημείωμα προς τονπαππού μου ο Γιώργος (Γάκιας) Παπαδημητρίου, με στοιχεία από το αρχείο του. Τότε, το θυμήθηκε το τραγούδι αυτό, έψαξε στο αρχείο μου και το βρήκε. Το τραγούδι αυτό (στα βλάχικα και σε μετάφραση) έχει ως εξής:

Ορέ, Αφροδίτα, τύνη,                             Μωρή, Αφροδίτη, εσύ,

Αφροδίτα, μουσιάτε.                              Αφροδίτη, όμορφη.

Φιτσέσιου μούλτι γκίνι,                          Έκανες πολύ καλά,

μόρε, Ριμένε, φιάτε.                               μωρή, Ρωμιά, κόρη.

Λάϊ, σόρα, Αφροδίτα,                            Ω, αδερφή μας, Αφροδίτη,

ιράϊ στιάου ντι απερίτα.                         ήσουν άστρο της αυγής.

Αίστε χόρε έστι ανόστε,                      Αυτή χώρα είναι δική μας,

νου βρέμε τίραννοι πι κάπου,              δεν θέλουμε τυράννους στο κεφάλι,

σκλάβιε έστι κα πίσε νόπτε,                η σκλαβιά είναι σαν νύχτα πίσσα,

νου βρέμε του χόρε αράπου.             δεν θέλουμε στη χώρα μας αράπη

Λάϊ, σόρε, Αφροδίτα,                           Ω, αδερφή μας, Αφροδίτη,

ιράϊ στιάου ντι απερίτα.                       ήσουν άστρο της αυγής.

Αφροδίτα, τύνη, κου θάρρου               Αφροδίτη, εσύ, με θάρρος

στι φιτσέσιου κουρμπάνε.                    έγινες θυσία.

Ιράϊ σινετόσε κα βουντάρου,                Ήσουν δυνατή σα βελανιδιά,

ιράϊ ούνε Ριμένε νταρντάνε.                  ήσουν μια Ρωμιά νταρντάνα.

Λάϊ, σόρα, Αφροδίτα,                          Ω, αδερφή μας, Αφροδίτη,

ιράϊ στιάου ντι απερίτα                        ήσουν άστρο της αυγής.

Σημειώνεται ότι σε όλες σχεδόν τις πολιτιστικές εκδηλώσεις με κορυφαίο θέμα το βλάχικο γάμο που έχει διοργανώσει η Εταιρεία Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας έχει παρουσιαστεί σε θεατρικό έργο η σκηνή με τη σύλληψη και την προσαγωγή της Αφροδίτης στον αγά, το σχετικό διάλογο και τη στιγμή της θυσίας της. Η θεατρική αυτή σκηνή συνοδεύτηκε  από το τραγούδι αυτό με τη μορφή θρήνου από ομάδα γυναικών.