Προκαλούν έκπληξη οι πολλές μυκηναϊκές και ομηρικές λέξεις στον ελληνοβλάχικο λόγο

Γράφει ο Γιώργος Π. Μπαμπάνης

Στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου ως μαθητής, διδάχτηκα και τα δύο μεγαλειώδη έπη του Ομήρου, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Δύο έργα τα οποία μελετούσα με πάθος,  αφού ο τρόπος γραφής, οι διάλογοι των ηρώων και η παρουσίαση των σκηνών με έκαναν να φαντάζομαι τον τρόπο με τον οποίο διαδραματίζονταν όλα όσα αναφέρονται σε αυτά τα δύο έπη.
Όμως, επειδή τα κείμενα αυτά τα διάβαζα σε μετάφραση,  στα νεοελληνικά, και όχι στο πρωτότυπο, δεν  είχα παρατηρήσει ότι,  πολλές λέξεις και των δύο ομηρικών επών, αποτελούν τη ρίζα αντίστοιχων ελληνοβλάχικων, οι οποίες διασώθηκαν στο διάβα πολλών αιώνων μόνο στον ελληνοβλάχικο λόγο.

 Το 2010, σε μια συνάντηση που είχα με τον παππού μου Δημήτρη Στεργίου  στο σπίτι του, ο οποίος έχει κάνει μεγάλες προσπάθειες για τη διάσωση και αξιοποίηση της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς και παράδοσης των Ελληνόβλαχων της Ακαρνανίας και έχει εκδώσει τρία σχετικά βιβλία, με εξέπληξε με όσα μού έλεγε για το θέμα αυτό. Και σε επιβεβαίωση έσπευσε στη βιβλιοθήκη του, πήρε το βιβλίο – Λεξικό του  «4.500 μυκηναϊκές, ομηρικές , αρχαιοελληνικές, βυζαντινές και νεοελληνικές  λέξεις στο Βλάχικο λόγο»  και μού το πρόσφερε γράφοντας μπροστά μου τα εξής: «Γιώργο , αυτό το βιβλίο μαζί με τα βλάχικα έθιμα της Παλαιομάνινας καταγράφουν τις αρχαιοελληνικές  ρίζες μας και θα σε ακολουθούν σ’ όλη σου τη ζωή!»

Όταν μελέτησα το Λεξικό αυτό του παππού μου, εντόπισα λέξεις που δεν φανταζόμουνα ποτέ! Διαπίστωσα, δηλαδή, ότι καθημερινές λέξεις που άκουγα στο χωριό από τους παππούδες μου, από τις γιαγιάδες μου, τον πατέρα μου και τη μητέρα μου και, φυσικά, τους συγχωριανούς  μας, τις ίδιες  ακριβώς λέξεις  χρησιμοποιούσε  ο Όμηρος στα  δύο έπη του, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, αλλά και οι προγενέστεροι … Μυκηναίοι Έλληνες!

Και για να μεταφέρω την έκπληξη αυτή και σε εσάς, παραθέτω  από το Λεξικό του παππού 

μου απλώς μερικές ελληνοβλάχικες λέξεις που έχουν ομηρικές και μυκηναϊκές  ρίζες:

-Άγκορο: Αγρός. Στη μυκηναϊκή υπάρχει η λέξη «άκορο» = αγρός

-Αίντο ή αίτζο: κατσίκι. Στη μυκηναϊκή υπάρχει η λέξη «αίζα», που σημαίνει  «αίγα» (αρχαιοελληνική), δηλαδή γίδα!

-Πικουράρο: βοσκός. Στη μυκηναϊκή απαντά η λέξη  «απίκορο» που σημαίνει πιστικός, αυτούς που επιβλέπει.

-Αώτο ή αώρτο: προζύμι. Στη μυκηναϊκή απαντά η λέξη «οπαόρτα», που σημαίνει … φουσκωμένος!

-Βίντε: είδε. Στη μυκηναϊκή υπάρχει η λέξη «wide” = είδε!

·Κηρύκο: γκλίτσα. Οι Ελληνόβλαχοι κράτησαν την αρχαία λέξη για τη γκλίτσα. Είναι το «κηρύκειον» που κρατούσε ο Ερμής! Επίσης, σημειώνεται ότι  σε μυκηναϊκή πινακίδα στην Πύλο  υπάρχει η λέξη «καρούκο», από την οποία παράγεται η λέξη «κηρύκειον». Σε άλλες περιοχές και κυρίως στη Βόρειο Ελλάδα, τη γκλίτσα τη λένε «καρούκου»!

-Κόρου: κέρατο. Στη μυκηναϊκή απαντά σε πτώση ονομαστική , δηλαδή ακριβώς έτσι «κόρου» και σημαίνει «περικεφαλαία». Από τη  λέξη αυτή παράγεται και ελληνοβλάχικη «κορούτα» = γίδα με κέρατο!

-Κίρκο: κύκλος. Έτσι ακριβώς απαντά  και στη μυκηναϊκή γλώσα, δηλαδή «κίρκος» και σημαίνει «δακτύλιος», «κρίκος».

-Κυάνα: σκυλί. Δηλαδή, στον ελληνοβλάχικο λόγο διατηρείται η αρχαιοελληνική λέξη «κύων» και η μυκηναϊκή «κυναγέται» = κυνηγός!

- ΌΪα : πρόβατο. Που να φαντάζονταν οι συγχωριανοί μας που ασχολούνται και σήμερα με την κτηνοτροφία ότι όταν λένε το πρόβατό τους «όϊα» μιλούν … ομηρικά!

-Πάστω=βόσκω.  Το ίδιο μυκηναϊκά … μιλάνε οι συγχωριανοί μας, όταν λένε «πάστω όϊα», διότι η λέξη αυτή  απαντά στη μυκηναϊκή γλώσσα σύνθετη ως «αιγιπάστας», δηλαδή αιγοβοσκός!

-Αλέγκω: Διαλέγω. Ακριβώς έτσι απαντά το ρήμα αυτό  και στην Ιλιάδα (Ψ, 252), δηλαδή «αλλέγω»

-Μιντούα: μυαλό, μνήμη. Κι άλλη έκπληξη. Παράγεται από το ομηρικό ρήμα «μέδομαι» = σκέπτομαι, έχω στο μυαλό μου ( Ιλιάδα Β, 384 και αλλού)

-Απουλιάνο: χτυπώ. Από τη μια έκληξη στην άλλη.  Η ρίζα της λέξης είναι ομηρική. Παράγεται από το ρήμα «απαλοιάω» = χτυπώ (Ιλιάδα Δ, 522)

-Άττα: προσφώνηση της θείας ή οποιαδήποτε γυναίκας. Έτσι ακριβώς απαντά η λέξη και στα ομηρικά έπη (Ιλιάδα Ι, 607, Π, 561 και Οδύσσεια π, 31)

-Βάβα ή βάβω= γιαγια, μητέρα των γονέων. Έτσι, «Βαύω» λεγόταν  και η τροφός της θεάς Δήμητρας!

-Βίνα = αρτηρία, νεύρο. Η ομηρική λέξη είναι” fις»=ίνα.

-Εα – έο- ή ία – ίος: εκείνη – εκείνος. Η ομηρική λέξη είναι «ία»!

- Λιάω: παίρνω. Από την ομηρική λέξη «λάω»=παίρνω, κρατώ. Από τη λέξη αυτή παράγεται και η λέξη «λεία».

Μπάλιο: το άλογο με μια άσπρη βούλα στο μέτωπο. Πού να φαντάζονταν οι παππούδες μας ότι όταν έλεγαν το άλογό του «μπάλιο» μιλούσαν όπως ο … Αχιλλέας. Διότι το άλογο του Αχιλλέα λεγόταν «Βαλιός» (Ιλιάδα Π, 149)

- Νιέο: αρνί. Η ρίζα είναι μυκηναϊκή. Η λέξη στη μυκηναϊκή γλώσσα είναι «newo».

-Τίνη ή τύνη: εσύ. Έτσι ακριβώς είναι η λέξη στα ομηρικά έπη, δηλαδή «τήνυ»! (Ιλιάδα Ε, 485).

-Φράτι: αδερφός. Παράγεται από την ομηρική λέξη «φράτρα» = αδερφός (Ιλιάδα Β,  362 και 363).

-Τράπου= χαράδρα. Που να φαντάζονταν ο Κώστας Χολέβας και ο … Μάσιος ότι όταν έλεγαν πως βόσκαγαν τα γίδια στον «τράπου» με το κακοκτράχαλο δρόμο που οδηγούσε στα χωράφια του Λεσινίου μιλούσαν … αρχαιοελληνικά. Η αρχαιοελληνική λέξη είναι «ατραπός»!

Πιστεύω ότι έστω και με τις λίγες αυτές λέξεις δεν θα με παρεξηγήσετε ότι κάνω διαφήμιση αν προτείνω να μη λείπει από κανένα σπίτι συγχωριανών μας το βιβλίο αυτό καθώς και το άλλο, όπου παρουσιάζονται τα βλάχικα έθιμα με αρχαιοελληνικές ρίζες.