Πρώτοι σε ευεργεσίες προς την πατρίδα, αλλά και σε αγώνες, οι Ελληνόβλαχοι

Ένα μικρό αφιέρωμα σε όλους εκείνους που έχτισαν στην Αθήνα  τα εντυπωσιακότερα οικοδομήματα και προσέφεραν τεράστια χρήματα για εκκλησιαστικά, πνευματικά και κοινωνικά ιδρύματα και στρατιωτικούς εξοπλισμούς.

Γράφει ο Γιώργος Π. Μπαμπάνης

Σε πολλές συζητήσεις ακούμε τον χαρακτηρισμό «Βλάχος» (με κεφαλαίο το βήτα), ο οποίος σχεδόν πάντοτε από αμαθείς ή ημιμαθείς (ακόμα το χειρότερο!) ή ανιστόρητους ή προκατειλημμένους ή εμπαθείς ή άσχετους ταυτίζεται με έναν ακαλλιέργητο, μειονοτικό  άνθρωπο ή και αγροίκο, χωριάτη.
  Πρόκειται όμως για μια μείζονα πλάνη, η οποία, σε μερικές περιπτώσεις, εξελίσσεται και σε μείζον κοινωνικό και εθνικό θέμα. Αλλά, για το θέμα αυτό, δηλαδή το όνομα «Βλάχος» (με κεφαλαίο βήτα) και «βλάχος» (με μικρό βήτα) επιφυλασσόμαστε να ασχοληθούμε σε άλλο σημείωμά μας.

Οι  Ελληνόβλαχοι κατοικούσαν συνεχώς στον ελλαδικό χώρο από τα βάθη των αιώνων και δεν χρησιμοποιούσαν γραπτή διάλεκτο, αλλά συνεχώς εμπλούτιζαν τον αρχικό αρχαιοελληνικό λόγο τους με γλωσσικές ρίζες που επιβάλλονταν από τη συνεχή και βαθμιαία εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας και, φυσικά, την επιβολή ως επίσημης της δημώδους λατινικής. Επομένως, το προφορικό ιδίωμα που σχηματιζόταν ήταν  απαραίτητο για τη συνεννόηση, την επιβίωση και την προώθηση των επιχειρηματικών και εμπορικών δραστηριοτήτων. Όπως επισημαίνει ο παππούς μου, δημοσιογράφος Δημήτρης Στεργίου στα βιβλία του, ο ρωμαϊκός επεκτατισμός και η συνακόλουθη διάδοση της λατινικής γλώσσας ιστορούνται στην ελληνική γλώσσα από τον πρώτο Νεοέλληνα ιστορικό Κωνσταντίνο Κούμα (1777-1836), διδάκτορα δύο γερμανικών πανεπιστημίων και αντεπιστέλλον μέλος των Ακαδημιών του Βερολίνου και του Μονάχου. Στον δωδέκατο τόμο του βιβλίου «Ιστορίαι των ανθρωπίνων πράξεων» Βιέννη 1832) ο Κούμας συμπεραίνει ότι οι Βλάχοι είναι «Έλληνες το γένος», ενώ ο Μετσοβίτης μέγας διδάσκαλος του Γένους Νικόλαος Τζαρτζούλης υποστήριζε ότι «οι συμπατριώτες του, δηλαδή οι Ελληνόβλαχοι του Μετσόβου, «είναι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων».

Αναφέρονται όλα αυτά εισαγωγικά, διότι, πέρα από τα αρχαιολογικά, ιστορικά, λαογραφικά, φιλολογικά, τοπωνυμιολογικά και ευρύτερα γλωσσολογικά ντοκουμέντα, η αγάπη των Ελληνοβλάχων προς την πατρίδα των προγόνων τους, οι οποίοι κατοικούσαν στην περιοχή αυτή από τα βάθη των αιώνων, καταδεικνύεται από τις θυσίες τους σε όλους τους εθνικούς αγώνες, από τις φωτεινές προσωπικότητες που αναδείχθηκαν τους προηγούμενες  αιώνες και δεκαετίες και, κυρίως, από τις ευεργεσίες τους, οι οποίες και σήμερα προκαλούν δέος και σπανίως βρίσκουν νέους μιμητές! Απλώς, υπενθυμίζεται ότι από τους Ελληνόβλαχους της Ηπείρου, δηλαδή τους προγόνους των σημερινών Ελληνόβλαχων στην Ακαρνανία, συγκαταλέγονται  μεγάλες προσωπικότητες της Εκκλησίας, όπως ο Νεκτάριος Τέρπος, πρόδρομος του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, της επιστήμης και των γραμμάτων, όπως ο Δημήτριος Προκοπίου Πάμπερις και ο Γ. Αρσάκης, της διεθνούς διπλωματίας, όπως ο Ν. Σπαθάρης –Μιλέσκος, του επιχειρηματικού κόσμου, όπως οι Σίνας, Ζάππας, Ζωγράφος, της πολιτικής, όπως ο Βασίλειος Λούπου, Χαρ. Τρικούπης (ναι, ο δικό μας ο Μεσολογγίτης!), του στρατιωτικού στίβου, όπως ο Κων. Σμολένσκης και πολλοί άλλοι. Επίσης, σημειώνεται ότι Ελληνόβλαχοι ήταν ο εθνεγέρτης  Ρήγας Φεραίος ή Βελεστινλής και οι εθνικομάρτυρες του 1821 Ιωάννης Φαρμάκης και Γεώργιος Ολύμπιος, ο Νικ. Κασομούλης, οι ποιητές Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Κωνσταντίνος Κρυστάλλης και Μιλτιάδης Μαλακάσης (ο Μεσολογγίτης ποιητής), ο πρώτος πρωθυπουργός  Ιωάννης Κωλέττης, ο πρωθυπουργός και καθηγητής Σπ. Λάμπρου, οι οποίοι είχαν συμβάλει σημαντικά στην πολιτική, κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της χώρας.

Γεώργιος Αβέρωφ

Τα μεγάλα έργα από τις μεγάλες ευεργεσίες

Οι μεγαλύτεροι όμως ευεργέτες και δωρητές του έθνους μας ήταν Βλάχοι, από τους οποίους οι κυριότεροι (με τα κυριότερα έργα) είναι οι ακόλουθοι:

·         Γεώργιος Αβέρωφ: Από τις ευεργεσίες του Γεωργίου  Αβέρωφ χτίστηκε στο Μέτσοβο το Αβερώφιο Γυμνάσιο, στην στη πόλη της Λάρισας το 1911 η Γεωργική Σχολή, στην Αθήνα η  Σχολή Ευελπίδων, οι Φυλακές Αβέρωφ (χτίστηκαν το 1896 και αρχικά προορίζονταν για τους ανήλικους), το Ωδείο Αθηνών, αποκτήθηκε το θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ», ένα θωρακισμένο καταδρομικό, το οποίο ναυπηγήθηκε (1909-1911) στην Ιταλία με κληροδότημα 2.500.000 χρυσών φράγκων. Σήμερα αποτελεί εθνικό μνημείο – μουσείο. Συμμετείχε μαζί με τους άλλους δύο Ελληνόβλαχους ευεργέτες από το Μέτσοβο, τους Νικόλαο Στουρνάρα και Μιχαήλ Τοσίτσα, στην ανέγερση του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου το 1878.

·         Απόστολος Αρσάκης: Έχτισε το Αρσάκειο – Ελληνικό Εκπαιδευτήριο Θηλέων.

·         Γεώργιος Σταύρου: Ιδρυτής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος το 1841.

Απόστολος Αρσάκης

·         Σίμων Σίνας: Από  τις ευεργεσίες του  έγινε η Ακαδημία Αθηνών, ένα από τα λαμπρότερα δημόσια οικοδομήματα όλης της Ευρώπης.

·         Γεώργιος Σίνας: Από τις δωρεές του έγινε το Αστεροσκοπείο Αθηνών (χτίστηκε και εξοπλίστηκε το 1842-1846 και ήταν ένα από τα πιο σύγχρονα στην Ευρώπη εκείνη την εποχή) και ανεγέρθηκε ο Μητροπολιτικός Ναός Αθηνών.

·         Μιχαήλ Τοσίτσας: Από τις ευεργεσίες του ιδρύθηκε το Τοσίτσειο Παρθεναγωγείο Αθηνών, η Φοιτητική Εστία Μιχαήλ Τοσίτσα (χτίστηκε στην Κάτω Κηφισιά και παρέχει δωρεάν στέγη σε φοιτητές του νομού Ιωαννίνων). Συμμετείχε με τους Γεώργιο Αβέρωφ και Νικόλαο Στουρνάρα στην ανέγερση του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου το 1878.

·         Νικόλαος Στουρνάρας: Συμμετείχε, μεταξύ άλλων, στην ανέγερση, μαζί με τους Γεώργιο Αβέρωφ και Μιχαήλ Τσοίτσα στην ανέγερση του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου το 1878.

Κωνσταντίνος Ζάππας

·         Κωνσταντίνος Ζάππας: Το Ζάππειο Μέγαρο Αθηνών χτίστηκε από τον Κωνσταντίνο Ζάππα, ο οποίος ήταν εκτελεστής του κληροδοτήματος του Ευαγγέλου Ζάππα, σε σχέδια Ευαγγέλου Ζάππα (1874-1888). Ξεπέρασε τα 2 εκατομμύρια δραχμές εκείνης της εποχής. 

Επίσης, ως δωρητές του Πανεπιστημίου Αθηνών αναφέρεται και ένας πάμφτωχος Μετσοβίτηςμε το όνομα  Όκας, ο οποίος βρέθηκε νεκρός από το κρύο ένα χειμωνιάτικο βράδυ κρατώντας στο χέρι του το πουγκί του με το μοναδικό του τάλιρο μέσα, και ένα σημείωμα που έγραφε: «για τον έρανο του Πανεπιστημίου». Το τάλιρο αυτό, μαζί με τις εικοσιοκτώ δραχμές ενός άλλου πάλι πολύ φτωχού Μετσοβίτη με το όνομα  Φαφαλάς, συγκίνησαν και ευαισθητοποίησαν τόσο πολύ την αθηναϊκή κοινωνία, ώστε να πολλαπλασιαστούν οι δωρεές και να πετύχει ο έρανος για αυτόν τον ιερό σκοπό.

Η ευεργεσία, έτσι όπως μάλιστα κορυφώθηκε και εξελίχθηκε σε εθνική προσφορά από Ελληνοβλάχους, χάρις στους οποίους έχει «οικοδομηθεί» με δικές τους προσφορές η μισή Αθήνα ή έχουν ανεγερθεί τα εντυπωσιακότερα οικοδομήματα στην πρωτεύουσα, και συνεχίζεται και σήμερα από μεγάλες (κυρίως ιδιωτικές) επιχειρήσεις και επιχειρηματίες, δικαιώνει απολύτως την επισήμανση του Αριστοτέλη ότι «η γενναιοδωρία εκδηλώνεται μόνο στη χρήση της περιουσίας και της ιδιοκτησίας». Διότι, προκαλεί χαρά στους ευεργέτες και αγάπη, η οποία, στην περίπτωση των Ελληνοβλάχων, κορυφώνεται με τη βοήθεια προς την πατρίδα. Έτσι, οι Ελληνόβλαχοι και όλοι οι ευεργέτες, παλιοί και νέοι, δικαιώνουν και τον Αριστοτέλη, ο οποίος στα «Πολιτικά» Β΄ (1263a) αναφέρει για το θέμα αυτό τα εξής: «Είναι απερίγραπτο το πόση ευχαρίστηση προκαλεί σε κάποιο η σκέψη ότι κάτι του ανήκει…Είναι όμως η γλυκύτερη απόλαυση η καλοσύνη και η βοήθεια προς τους φίλους ή τους φιλοξενουμένους ή τους συντρόφους… Η γενναιοδωρία εκδηλώνεται μόνο στη χρήση της   περιουσίας…».

Στη φωτογραφία εμφανίζεται η ευχαριστήρια επιστολή του Ιωάννου Καποδίστρια προς τον Σίμωνα Σίνα για την πλούσια δωρεά του τελευταίου προς το Ορφανοτροφείο (από το απέραντο αρχείο του παππού μου Δημήτρη Στεργίου)